درباره عملیات بیت المقدس (الی بیت المقدس) تاکنون کتاب‌های مختلفی منتشر شده است، کتاب‌های سندی، خاطره نگاشت، تاریخی و … که هر کدام از جنبه‌ای تاثیر این پیروزی بر سرنوشت جنگ و اوضاع سیاسی آن دوران را نشان می‌دهد.
امروز سالروز یکی از عملیات‌های غرور‌آفرین در تاریخ جنگ تحمیلی است؛ عملیات بیت المقدس که طی یک بازه زمانی سه هفته‌ای از روز 10 اردیبهشت سال 1361 شروع شد و به کمک نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای داوطلب مردمی در سوم خرداد همان سال منجر به فتح خرمشهر شد و امروز چهلمین سالروز این عملیات بزرگ است.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد قریب به 130 هزار نفر نیروهای رزمنده در این عملیات بزرگ شرکت داشتند و حاصل آن بیرون راندن دشمن متجاوز بعثی از خرمشهری بود که به دست نیروهای نظامی صدام حسین به خونین شهر مبدل شده بود.
بنابر اطلاعات سایت خانه کتاب با کلید واژه «عملیات بیت المقدس» بالغ بر 40 عنوان کتاب معرفی می‌شود که از بین آنها شش جلد تاکنون به چاپ دوم رسیده‌اند. این گزارش به بعضی از کتاب‌های تجدید چاپ شده و همچنین آثار مهم درباره عملیات مذکور می‌پردازد.
تحلیل عملیات بیت المقدس
کتاب حاضر گزارش تحلیلی است از عملیات بیت المقدس که از دهم اردیبهشت ۱۳۶۱ به مدت ۲۶ روز در جنوب غربی اهواز صورت گرفت و منجر به آزادسازی خرمشهر و بخش وسیعی از مناطق اشغالی گردید و نیروهای بعثی تا کرانه اروند رود به عقب رانده شد.
این اثر به قلم نصرت الله وزیری در نشر دافوس منتشر شده و در سه فصل سازمان یافته است. در فصل اول، طرح ریزی، تهیه مقدمات و آمادگی وگزارش روزانه اجرا و هدایت عملیات تشریح شده و سرانجام خلاصه دستاوردهای نظامی این عملیات بازگو شده است. در فصل دوم، عملیات یاد شده از دیدگاه اصول جنگ بررسی و تحلیل شده است. در این فصل از هدف، آفند، تمرکز، صرفه‌جویی در قوا، تامین، مانور، وحدت فرماندهی، غافلگیری، و سادگی در عملیات سخن می‌رود. فصل سوم به تحلیل عملیات بیت المقدس از دیدگاه توان رزمی اختصاص دارد که طی آن نحوه کاربرد عوامل فیزیکی و غیر فیزیکی توان رزمی و نحوه کاربرد عوامل موثر در افزایش یا کاهش توان رزمی بررسی شده است.
عملیات بیت المقدس، آزادسازی خرمشهر
کتاب «عملیات بیت المقدس، آزادسازی خرمشهر (طراحی، اجرا، نتایج، بازتاب‌ها، واکنش‌ها)» یکی از کتاب‌های مهم است که از سوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران منتشر شده است. این کتاب اولین بار در سال 1384 منتشر شد و با وجود حجم کم کتاب (62 صفحه) تصویری کلی از عملیات مذکور را به روایت کارشناسان مرکز مطالعات مذکور در سپاه به مخاطب عرضه می‌کند.
عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر
این کتاب هم که نام مشابهی با اثر قبلی دارد توسط مسعود بختیاری توسط انتشارات ایران سبز منتشر شده است. این کتاب 450 صفحه‌ای هم به شرح عملیات بیت المقدس می‌پردازد.
در بخش اول، ذیل عنوان “طرح‌ریزی عملیات “به ویژگی‌های منطقه، انتخاب راه کار، هدف‌های اساسی عملیات، تعداد و وضعیت نیروهای خودی و مانور آمادگی اشاره می‌شود .بخش دوم به مطالبی در باب پشتیبانی رزمی، پشتیبانی خدمات رزمی و نحوه فرماندهی بر نیروها اختصاص می‌یابد .در بخش سوم تحلیلی از وضعیت نیروهای دشمن فراهم می‌آید .موضوع بخش چهارم چگونگی آمادگی برای اجرای عملیات از جمله جا به جایی یگان‌ها، تکمیل شناسایی منطقه، تدارکات عبور از رودخانه است.
در بخش پنجم گزارش کامل چگونگی اجرا و هدایت نبرد بیت‌المقدس به صورت روزانه ـ از روز ۹/۲/ ۱۳۶۱تا ۱/۳/ ۱۳۶۱ـ درج می‌گردد .در صفحات پایانی این مطالب به چشم می‌خورد :حوادث پس از فتح خرمشهر، پیام امام (ره) به مناسبت این پیروزی، بررسی عملیات از دیدگاه اصول جنگ، سخنان صدام از رادیو و تلویزیون عراق، اسناد ارتش عراق، نقشه‌ها، عکس‌های رنگی و فهرست راهنما.
عقیق: تحلیل عملیات بیت المقدس از نگاه فرماندهان
کتاب «عقیق: تحلیل عملیات بیت المقدس از نگاه فرماندهان» توسط محمد مهدی بهداروند و احمد سوداگر به رشته تحریر درآمده است. این مجموعه مشتمل بر سخنان و تحلیل‌های گروهی از مسئولان کشور و فرماندهان عالی رتبه ارتش و سپاه درباره آزادسازی خرمشهر است. همچنین چگونگی، اهمیت و دستاوردهای عملیات بیت‌المقدس که به آزادی خرمشهر منجر شد در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است. این کتاب 160 صفحه‌ای توسط انتشارات صبح میثاق در سال 1382 منتشر شد.
یک لقمه آسفالت
کتاب «یک لقمه آسفالت» مشتمل بر ناگفته‌هایی از مرحله چهارم عملیات بیت المقدس و در نهایت آزادسازی خرمشهر است. این کتاب توسط محمد خسروی راد و غلامرضا قائنی ثانی توسط انتشارات ملک اعظم در 152 صفحه منتشر شده است.
در این کتاب، به بیان برخی خاطرات فتح خرمشهر پرداخته شده است. کتاب حاضر، با هدف ادای دین به شهدای دوران دفاع مقدس و آشنا نمودن نسل جوان با برخی زوایای جنگ تحمیلی تدوین گردیده است. نویسنده در این نوشتار می‌کوشد، گوشه‌هایی از خاطرات خویش از مرحلة چهارم عملیات بیت‌المقدس که منجر به آزادی خرمشهر گردید را در اختیار مخاطب قرار دهد.
سیزده در هفت
کتاب «سیزده در هفت» به خاطرات محمود نجیمی از عملیات فتح المبین و بیت المقدس می‌پردازد. این کتاب توسط خود محمود نجیمی و مژگان علیزاده به رشته تحریر درآمده و انتشارات سوره مهر آن را در 420 صفحه روانه بازار نشر کرده است.
کتاب حاضر، جلد اول از اين مجموعه و شامل خاطرات «محمود نجيمي» از عمليات فتح‌المبين و بيت‌المقدس است. اين کتاب در پنج فصل خلاصه مي‌شود که عناوين فصل‌هاي آنها به ترتيب عبارت‌اند از: دوران کودکي، اعزام به جبهه شوش دانيال، شروع عمليات فتح‌المبين، آموزش زرهي و آمادگي براي عمليات بيت‌المقدس و شرکت در عمليات بيت‌المقدس.
پرنده‌های آهنین بال و عملیات بیت المقدس
کتاب «پرنده‌های آهنین بال و عملیات بیت المقدس» یکی دیگر از آثار مرتبط با عملیات بیت المقدس است. این کتاب به قلم مشترک حمید حسن پور، حسن نوروزی، مرتضی غفاری، احمد مهدی جمالی و سامان آزاد است. کتاب در سال 1399 توسط نشر دافوس در 165 صفحه منتشر شد.
این کتاب، مستندی است از تاریخ شفاهی نیروهای هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران که حاصل آن بیانگر رشادت‌های کارکنان این یگان در دوران دفاع مقدس و به طور خاص عملیات بیت‌المقدس است.
عملیات بیت المقدس، قرارگاه قدس
کتاب «عملیات بیت المقدس، قرارگاه قدس» توسط نشر ایران سبز منتشر شده و کتاب حاصل کار مشتری الهه آموزگار و محسن شاهان است. در این کتاب 352 صفحه‌ای يکي از سري مستند با استفاده از خاطرات نويسنده و تني چند از فرماندهان و پرونده‌هاي موجود در آرشيو معارف جنگ، جهت استفاده استادان، دانش‌پژوهان و دانشجويان دانشکده‌هاي عالي نظامي و ساير استفاده‌کنندگان تهيه و تدوين شده است. در اين کتاب سعي بر اين بوده که مطالب کتاب با بي‌نظري کامل تهيه و نقاط ضعف و برجسته عمليات کاملاً روشن شود، تا براي استفاده‌کنندگان قابل بهره‌برداري و آموزنده باشد.
نبرد غرب کارون
کتاب «نبرد غرب کارون» خاطرات خود نوشت علی صنعی از عملیات الی بیت المقدس است. این کتاب در سال 1396 در 312 صفحه توسط انتشارات تقدیر منتشر شد.
کتاب حاضر، گوشه‌اي است از وقايع جنگ تحميلي به قلم نويسنده که خود به‌عنوان بي‌سيم‌چي در گردان ميثم از لشگر محمد رسول‌الله در عمليات الي بيت‌المقدس حضور داشته و از ابتدا تا انتهاي آن به‌صورت لحظه‌به‌لحظه براي نسل‌هاي آينده به يادگار گذاشته است. عمليات بيت‌المقدس شايد بزرگ‌ترين عمليات سال‌هاي آغاز جنگ بود که منجر به آزادي خرمشهر شد.
اطلس نبرد بیت المقدس
کتاب «اطلس نبرد بیت المقدس» اثری است که نوشتار آن کار مشترک امیر حسین کیهان پناه، مریم حقانی منتظری، زینب محمد خانی و محسن رشید است. کتاب توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در سال 1397 در 254 صفحه منتشر شد.
کتاب علاوه بر پیشگفتار شامل 9 فصل اصلی است که به ترتیب عبارتند از ویژگی‌های جغرافیایی منطقه، پیش نبردهای منطقه عملیاتی، جایگاه راهبردی نبرد بیت المقدس، در آستانه نبردی بزرگ، دور یکم نبرد بیت المقدس، دور دوم نبرد بیت المقدس، دور سوم نبرد بیت المقدس، دور چهارم نبرد بیت المقدس و دستاوردهای نبرد بیت المقدس.
دفاع از خرمشهر
کتاب «دفاع از خرمشهر» شامل سه گفتار از 34 روز دفاع و مقاومت در خرمشهر است. این کتاب را قاسم کریمی نوشته و انتشارات ایران سبز آن را در 200 صفحه منتشر کرده است. این کتاب شامل سه فصل اصلی است. خاطرات سرهنگ ابوالحسن ایزدجو و عبدالحسین مرشدی از کارمندان نظامی از دفاع و سقوط خرمشهر بخش‌های اصلی از این کتاب را شامل می‌شوند.
عزل
کتاب «عزل: واکاوی تاثیر عزل ابوالحسن بنی صدر بر آزادی خرمشهر» یکی از کتاب‌هایی است که موضوع عملیات بیت المقدس را با نگاهی به اتفاقات و حوادث سیاسی داخلی آن مقطع دنبال می‌کند.
این کتاب به قلم سید امیر حسین میر احمدی شریعتی توسط انتشارات علم استادان در 196 صفحه منتشر شده است. کتاب شامل 5 فصل است در فصل اول چهارچوبی مفهومی از جنگ و انواع آن به مخاطب معرفی شده است. در فصل دوم کتاب زندگی و زمانه بنی صدر از نگاه نویسنده و تدوین‌گر اثر آورده شده و چگونگی فرماندهی کل او بر نیروهای مسلح تشریح شده است در فصل سوم موضوع مدیریت بنی صدر و عزل وی از ریاست جمهوری تشریح شده است و در فصل چهارم نویسنده به طور خاص به سراغ تاثیر عزل بنی صدر بر آزادسازی خرمشهر پرداخته و در نهایت در آخرین فصل نویسنده با استفاده از یافته‌هایش در تدوین این کتاب نتیجه گیری کرده است.
آزادسازی خرمشهر: پایان رویای تجزیه ایران
کتاب «آزادسازی خرمشهر: پایان رویای تجزیه ایران» به مجموعه حوادثی می‌پردازد که مرتبط با عملیات بیت المقدس بودند و رویدادهای سیاسی دیگر که تاریخ آن به اول اردیبهشت تا 31 خرداد سال 1361 مربوط هستند.
این کتاب توسط مجموعه‌ای اصحاب قلم و محققان همچون حمیدرضا فراهانی، مجید مختاری، باقر صبوری، لیلا ساعی منش، ابوالقاسم حبیبی، هانیه مرشدی و مهدی انصاری به رشته تحریر درآمده است و کتاب توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در 1 هزار و 164 صفحه در سال 1397 منتشر شده است. گفتنی است که این اثر این کتاب نوزدهمین کتاب از مجموعه «روزشمار جنگ ایران و عراق» هم هست.
مدافعان خونین شهر
کتاب «مدافعان خونین شهر (یادنامه تعدادی از شهدای عملیات بیت المقدس شهرستان الیگودرز)» یکی دیگر از کتاب‌های تجدید چاپ شده درباره عملیات بیت المقدس است که با تصویری خاطره‌انگیز از فتح خرمشهر و حضور رزمندگان ایرانی در مسجد جامع این شهر بر جلد آن مخاطب را به آن دوران می‌برد.
این کتاب توسط بنیاد سعادتی به رشته تحریر درآمده و انتشارات پیام ایثار آن را منتشر کرده است. کتاب حاضر در ادامه سلسله کتاب‌های یادنامه شهدای عملیات بیت‌المقدس شهرستان‌های استان لرستان گردآوری و تدوین شده است. ابتدا اطلاعات شناسنامه‌ای هر شهید با یک قطعه عکس درج شده و سپس، زندگینامه و خاطرات شهدا، وصیت‌نامه و نامه دست‌نوشه شهدا، اسکن اسناد، مدارک و عکس شهدا آمده است. این اثر با هدف زنده نگه داشتن نام و یاد شهدای هشت سال دفاع مقدس و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت تدوین شده است.
کبوتران خونین بال خرمشهر
کتاب «کبوتران خونین بال خرمشهر (یادنامه تعدادی از شهدای عملیات بیت المقدس)» این کتاب هم مانند اثر قبلی به شهدای مرتبط با یک شهرستان که در عملیات بیت المقدس نقش موثری داشتند می‌پردازد. این اثر هم به قلم بنیاد سعادتی توسط انتشارات پیام ایثار منتشر شده است.
گفتنی است از مجموعه فوق کتاب‌های یادنامه‌ای درباره شهدای مرتبط با شهرستان‌های کوهدشت و پلدختر نیز توسط مجموعه پیام ایثار منتشر شده است. همچنین کتاب فاتحان خونین شهر نیز از همین مجموعه انتشاراتی درباره شهدای عملیات بیت المقدس از شهرستان ازنا منتشر شده است.
| کتاب‌های با موضوع فتح خرمشهر و عملیات بیت المقدس عملیات بیت المقدس و فتح خرمشهر | |||
| عنوان کتاب/ مجموعه | نویسنده | ناشر | سال انتشار |
| عملیات بیت‌المقدس، آزادسازی خرمشهر (طراحی، اجرا، نتایج، بازتاب‌ها، واکنش‌ها) | مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه | 1384 | |
تحلیل عملیات بیت‌المقدس | نصرت الله معین وزیری | دافوس | 1383 |
| عملیات بیت‌المقدس “آزادسازی خرمشهر”: کتاب برگزیده در هفتمین جشنواره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، سال 1383 | مسعود بختیاری | ایران سبز | 1380 |
سفر به ماوراء: سفرنامه آخرین ماموریت میدانی هیات معارف جنگ در معیت شهید سپهبد علی صیاد شیرازی “بازآفرینی عملیات بیت‌المقدس” | سید کاوه خاتمی | ایران سبز | 1384 |
| عقیق: تحلیل عملیات بیت‌المقدس از نگاه فرماندهان | صبح میثاق | 1382 | |
| خرمشهر … از شمال غرب: مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس … در یاد و بودی گذرا | غلامرضا قائنی ثانی | صریر | 1389 |
یک لقمه آسفالت: ناگفته‌هایی از مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس و آزادی خرمشهر | غلامرضا قائنی ثانی | ملک اعظم | 1390 |
| خرمشهر جاودانه: فعالیت‌های مهندسی – رزمی جنگ جهاد، بازسازی و نوسازی، خاطرات ایثارگران و شهدای جهادگر در عملیات بیت‌المقدس | الهام باقری | به آفرین | 1384 |
پل شناور: خاطراتی از عملیات بیت‌المقدس به روایت امرا و افسران نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران | مرکز اسناد انقلاب اسلامی | 1383 | |
| خانه، خانه‌ی ماست: خاطرات تعدادی از رزمندگان استان آذربایجان غربی از عملیات آزادسازی خرمشهر (عملیات بیت‌المقدس) | سیاوش رحیمی | کتاب خوبان | 1397 |
عملیات بیت‌المقدس (کربلا 3) قرارگاه نصر آزادسازی خرمشهر (اردیبهشت و خرداد 1361) | سعید پور داراب | ایران سبز | 1381 |
| مدافعان خونین‌شهر (یادنامه تعدادی از شهدای عملیات بیت‌المقدس شهرستان الیگودرز- لرستان* | بنیاد سعادتی | پیام ایثار | |
| فاتحان خونین شهر (یادنامه چند تن از شهدای عملیات بیت‌المقدس شهرستان ازنا)* | بنیاد سعادتی | پیام ایثار | 1393 |
| کبوتران خونین بال خرمشهر (یادنامه تعدادی از شهدای عملیات بیت‌المقدس) شهرستان خرم‌آباد، بروجرد، کودهشت و پلدختر* | بنیاد سعادتی | پیام ایثار | 1392 |
| نینوایی در کرانه کاروان 1: خاطرات جمعی از رزمندگان اردبیل در عملیات بیت‌المقدس (آزادسازی خرمشهر) | خط هشت | 1395 | |
| سیزده در هفت: خاطرات محمود نجیمی عملیات فتح‌الملین و بیت‌المقدس | محمود نجیمی | سوره مهر | 1396 |
| فاتحان شلمچه (نگاهی به حضور حماسی لشکر 7 حضرت ولیعصر (عج) در هشت سال دفاع مقدس): گزارش عملیات بیت‌المقدس | عبدالرضا سالمی نژاد | نیلوفران | 1394 |
| پرنده‌های آهنین‌بال و عملیات بیت‌المقدس | حسن نوروزی، احمد مهدی جمالی، حمید حسن پور، مرتضی غفاری | دافوس | 1399 |
| عملیات بیت المقدس، قرارگاه قدس | محسن شاهان | ایران سبز | 1397 |
| نبرد غرب کارون: خاطرات خودنوشت علی صنعی از عملیات الی بیت‌المقدس | علی صنعی | تقدیر | 1396 |
تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس: نبرد هوایی بهار 1361: عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس | علیرضا نمکی عراقی و حسین خلیلی | مرکز انتشارات راهبردی نهاجا | 1400 |
| اطلس نبرد بیت‌المقدس | امیر حسین کیهان پناه | مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس | 1397 |
لشکر 77 پیاده پیروز در عملیات بیت‌المقدس از 10/ 2/ 61 تا 3/ 3/ 61 ”شرح عملیات، همراه با اسناد و مدارک” | روح الله سروری | ایران سبز | 1385 |
| نصر بزرگ | فرض الله شاهین راد | عرشان | 1384 |
| صدای نفس‌های ماه | زهره نعمتی پریدری | فخر الاسلام | 1390 |
| گوجار: بیت‌المقدس سه به روایت سیدیحیی هاشم‌نژاد | مهدی الهی فرد | ارزینه | 1392 |
سید سنگرساز: روایت سید محمد لاله‌زار | حسین نریمانی | بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس | 1389 |
| شهدای فتح خرمشهر و تیپ 22 بدر | تیس | 1389 | |
| دفاع از خرمشهر: سه گفتار از 34 روز دفاع و مقاومت در خرمشهر | قاسم کریمی | ایران سبز | 1395 |
بابا کی می‌آیی؟: زندگینامه، سیره، مبارزات انقلابی، خاطرات و خصوصیات بارز اخلاقی شهید جاویدالاثر محمود میرافضلی | محمد حسین خانی | گرا | 1397 |
| عزل (واکاوی تاثیر عزل ابوالحسن بنی‌صدر بر آزادی خرمشهر) | سید امیر حسین میر احمدی شریعتی | علم استادان | 1398 |
| از خونین شهر تا خرمشهر | فاطمه محمدی | هفت اختر اندیشه | 1393 |
| آزادسازی خرمشهر: پایان رویای تجزیه ایران 1 اردیبهشت تا 31 خرداد 1361 | ابوالقاسم حبیبی | مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس | 1397 |
| *- مجموعه‌های مدافعان خونین شهر، فاتحان خونین شهر و کبوتران خونین بال خرمشهر به شکل کتاب‌های مختص هر شهرستان به رشته تحریر درآمده‌اند. |
منبع: ایبنا
