در نشستی با حضور صاحب‌نظران حوزه فرهنگ مقاومت اثرات برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بررسی شد. طی این نشست بر موضوع برپایی نمایشگاه‌های منطقه‌ای و تخصصی تاکید شد.
نمایشگاه کتاب بزرگترین رویداد فرهنگی کشور است که علاوه بر تاثیر مستقیم آن بر اقتصاد نشر، دارای اثرات فرهنگی مختلفی در داخل و حتی خارج از کشور است. امسال ناشران حوزه فرهنگ مقاومت در نمایشگاه کتاب حضور پررنگی داشتند و به عرضه آثار چاپ شده خود در حدفاصل بین سال‌های 97 تا 1401 می‌پرداختند.
این حضور ناشران حوزه دفاع مقدس و فرهنگ مقاومت در نمایشگاه کتاب هم از اثرات یاد شده بی‌بهره نخواهد بود. چرا که ناشران این حوزه علاوه بر عرضه آثار پر فروش و شناخته شده خود در برگزاری برنامه‌های فرهنگی در حاشیه نمایشگاه کتاب نیز حضور جدی و موثری داشتند.
خبرنگار ایبنا به منظور بررسی اثرات برگزاری نمایشگاه بر ناشران حوزه فرهنگ مقاومت، نشستی را با حضور رضا میربابا، مدیر نشر صریر و مسئول بخش ادبیات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و محمد کرمی، مدیر بخش تاریخ بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و دانش آموخته حوزه روابط بین الملل و کوثر دانش، استاد دانشگاه، محقق، نویسنده حوزه دفاع مقدس و داور چندین جایزه حوزه ادبیات داستانی مقاومت برگزار کرده است تا موضوع فوق بیشتر مورد واکاوی قرار گیرد.
.JPG)
مهم‌ترین محورهای مطرح شده در این نشست به این شرح است:
*- ناشران از لحاظ بحث اقتصاد نشر متاسفانه خیلی فروش خوبی نداشتند و این را باید به‌عنوان آسیب قلمداد کرد.
*- نمایشگاه کتاب می‌تواند جای خالی خلاءهای فرهنگی رو پر کند.
*- اگرمی‌خواهیم به فرهنگ کتابخوانی و در واقع سرانه مطالعه را بالا ببریم عرضه این نمایشگاه به صورت موقت نباید نباشد.
*- اگر بتوانیم نمایشگاه‌های تخصصی یا نمایشگاه موقتی کتاب به صورت موقت داشته باشیم در این عرصه به خوانندگان کتاب کمک شود.
*- باید برگشت به عقب داشته باشیم باید ببینیم طراحان نمایشگاه بین‌المللی کتاب در ابتدا با چه اهداف و سیاستی این نمایشگاه را سنگ بنایش را نهادند.
*- نمایشگاه بهترین فضایی است که ناشران می‌تواند با مخاطبین خودشان به صورت رو در رو و مستقیم ارتباط برقرار کنند و این منجر به حذف واسطه‌ها می‌شود.
*- جنبه بین‌المللی، یکی از ضروریات برگزاری نمایشگاه فقط نباید به صورت یک رویداد ملی یک سال برگزار بشود و تمام.
*- باید نمایشگاه‌ها در سطوح مختلف سطح محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌الملی برگزار شود. در حوزه تخصص نیز لازم است وارد بشویم.
*- برای ارتقای فرهنگ مقاومت برای کودکان منطقی‌تر این است که از ناشران حوزه کودک و نوجوان کمک بگیریم.
*- عرصه فرهنگ مقاومت عرصه‌ای است که می‌تواند همه کشورها را در بر بگیرد.
مشروح این نشست را در ادامه از نظر می‌گذرانید:
.JPG)
خبرنگار کتاب: آقای میربابا؛ به عنوان مدیر نشر صریر بفرمایید چه تاثیری نمایشگاه کتاب بر حوزه ادبیات دفاع مقدس با نگاه فرصت‌ها و تهدیدها نکات قوت و ضعف و نکاتی که وجود دارد.
میربابا: تشکر می‌کنم بابت وقتی که –خبرگزاری کتاب- برای تهیه این میز گرد کشیده است: سوال خیلی کلی بود. در بحث نمایشگاه کتابی که برگزار شد بحث فرصت‌ها و آسیب‌هایی که داشت و امکاناتی که ما داشتیم و –نوع- بهره‌برداری کردیم خیلی جای صحبت دارد. امسال بنیاد حفظ آثار به عنوان متولی ادبیات دفاع مقدس با سه غرفه در نمایشگاه کتاب حضور پیدا کرد.
بیش از 60 ناشر تخصصی در حوزه دفاع مقدس امسال در نمایشگاه حضور داشتند که از جانب این ناشران بالای 2 هزار عنوان کتاب – در نمایشگاه سی و سوم- معرفی و عرضه شد.
بنیاد حفظ آثار و نشر صریر بیش از 350عنوان کتاب در نمایشگاه عرضه کرد البته این را هم ذکر کنم که کتاب‌های ما در حوزه ادبیات دفاع مقدس هستند و چون قرار بر این بود که امسال در نمایشگاه صرفا کتاب‌های چاپ شده بعد از سال 97 بعد عرضه شود ما با این تعداد آمدیم در غیر این صورت ما بیش از هزار عنوان داشتیم.
همچنین در حوزه کودک و نوجوان بنیاد حفظ آثار با انتشارات صریر حاضر شد، در غرفه کودک بیش از 250 عنوان کتاب در حوزه کودک و نوجوان اعم از قصه، داستان، شعر و کمیک استریپ داشتیم. در این دوره از نمایشگاه با توجه به تعطیلی دوسال و اندی که به‌خاطر بیماری کرونا بود، برگزاری حضوری فرصت خیلی خوبی بود؛ نمایشگاه یک جشن فرهنگی است این موضوع به اذعان خیلی از دوستان و اساتید است که برگزاری حضوری فرصت خوبی برای دیده شدن و برای برقراری ارتباط و تعامل میان ناشران بود. ما هم توانستیم با ناشران دیگر تعامل کنیم.
از این جهت که مجموعه بنیاد حفظ آثار یک برنامه‌ای هم در حوزه کتاب به‌عنوان جشنواره انتخاب کتاب سال دارد که دبیرخانه بیستمین دوره آن –طی روزهای اخیر- آماده می‌شود و دبیر و دبیر علمی‌اش انتخاب می‌شود، ما در نمایشگاه کتاب در این رابطه یک تعامل ارتباطی با ناشرانی که در حوزه دفاع مقدس هستند برقرار کردیم.
ما از ناشران حوزه فرهنگ مقاومت دعوت کردیم که کتاب‌هایشان را برای جشنواره کتاب سال ما (دوره بیستم) ارسال کنند. ناشران می‌توانند کتاب‌های سال 1399 و 1400 با هر موضوع و ژانری را به دبیرخانه ما بدهند تا بحث داوری شروع شود، نمایشگاه، فرصت خیلی خوبی بود برای ناشرانی که خودشان را نشان بدهند؛ همچنین ما جلسه‌ای مشترک با مدیرعامل خانه کتاب و ناشران دفاع مقدس داشتیم و مجمع ناشران دفاع مقدس باعث شد این جلسه برگزار شود. ناشران فعال 20 نفر بودند و دوستان در این جلسه نکاتی را ذکر کردند.
اهم بحث مربوط به مشکلات کاغذ بود. با توجه به اینکه ناشران دفاع مقدس باید حمایت شوند بحث کاغذ خیلی مهم بود که دوستان –وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- یادداشت کردند و به ما قول‌هایی دادند که کاغذ یارانه‌ای در اختیار ما قرار بگیرد. ولی بیشتر دغدغه دوستان بحث گرانی کاغذ بود و اینکه واقعا یک کتابی که تهیه می‌شود از مرحله تولید تا عرضه و فروش آن زحمت زیادی می‌برد.
یکی از موضوعات درباره تاثیر برگزاری نمایشگاه کتاب با توجه به پرس و جویی که ما از ناشران دیگر می‌کدریم اینکه از لحاظ بحث اقتصاد نشر متاسفانه خیلی فروش خوبی نداشتند این را می‌تواند به‌عنوان آسیب قلمداد کرد و باید در موردش فکری کرد و با توجه به اینکه الان همه رو به بحث مجازی آوردند و فروش مجازی هم در نمایشگاه بود ولی به آن شکل ما و خیلی از ناشران نتوانستیم در نمایشگاه موفق باشیم. این نکته خیلی مهمی است برای ناشر است که در بحث فروش موفق باشد.
ولی در بحث محتوا –نمایشگاه- خداروشکر با توجه به تدبیری که ما در ریاست بنیاد حفظ آثار داشتیم و با توجه به بحث تولیداتی که مجموعه بنیاد داشته و تولیدات خیلی خوبی داشتیم شرایط رضایت بخش بود. کتاب‌های شاخص خیلی خوبی هم در نمایشگاه داشتیم و معرفی کردیم و برنامه‌های جانبی که در نمایشگاه و در حاشیه نمایشگاه داشتیم از جمله نشست‌های تخصصی اعم از تاریخ و ادبیات و رونمایی و جشن امضاهایی که برگزاری کردیم در مجموعه امسال خیلی متفاوت‌تر نسبت به سال‌های دیگر بود و مجموعه بنیاد پربارتر بود که امیدواریم این روند ادامه‌دار باشد و در خدمت عزیزان باشیم.
.JPG)
خبرنگار ایبنا: آقای کرمی نظر شما با توجه به تخصص شما چیست؟ علاوه بر نکاتی که گفته شد از جنبه بین‌المللی بودن نمایشگاه کتاب اثرات برگزاری را بفرمایید.
کرمی: لازم می‌دانم ابتدا یک مقدمه‌ای را عرض کنم؛ شما مستحضر هستید که فرهنگ قطب‌نمای حرکت انسان‌هاست و فرهنگ عمومی در هر جامعه‌ای قدرت‌ساز است. در نتیجه می‌تواند چرخ جامعه را در مسیر درست و یا احیانا در مسیر نادرست به حرکت دربیاورد. دفاع مقدس مرهون این فرهنگ عمومی است اگرچه خود دفاع مقدس یک سبک ادبی ویژه است در نتیجه بخش دفاع مقدس یکی از اجزای اصلی فرهنگ عمومی به‌شمار می‌آید و آن رفتارهای عمومی است که در فرهنگ قابل دیدن نیست. در نتیجه می‌توانیم بگوییم که ادبیات دفاع مقدس همچون آیینه این بخش از فرهنگ را به خوبی نشان می‌دهد.
وجود برگزاری نمایشگاه کتاب را هم می‌توانیم به عنوان یک عامل جریان‌ساز فرهنگی به حساب بیاوریم که می‌تواند بسیار نقش پررنگ و اثربخش در جامعه داشته باشد. تاثیر نمایشگاه کتاب در همه ابعاد قابل بررسی است. این رویداد می‌تواند در بعد فرهنگی یا سیاسی، اجتماعی و … اثر داشته باشد و درنتیجه می‌تواند باعث رشد و تعالی یک جامعه شود. چرا ما این حرف را می‌زنیم چون یکی از شاخصه‌های مهم توسعه و پیشرفت یک کشور بحث یا شاخص فرهنگی یا ارتقای سطح فرهنگی آن جامعه است. در نتیجه این نقش را چه کسی می‌تواند خوب ایفا کند کتاب؛ یک جامعه می‌تواند با کتاب رابطه منطقی داشته باشد و از سوی دیگر نمایشگاه کتاب می‌تواند جای خالی خلاءهای فرهنگی رو پر کند.
در مورد تولید کتاب یکی از مشکلاتی که وجود دارد هزینه تولید برای ناشران است. نمایشگاه بهترین فضایی است که ناشران می‌تواند با مخاطبان خودشان به صورت رو در رو و مستقیم ارتباط برقرار کنند و این منجر به حذف واسطه‌ها می‌شود و از این جهت –برگزاری نمایشگاه- در بحث تولید می‌تواند بسیار موثر باشد. موضوع دیگر اینکه در نمایشگاه کتاب معمولا اگر دقت کنیم اکثرا خانواده‌ها حضور پیدا می‌کنند یعنی آشنایی تک‌تک اعضای خانواده با کتاب صورت می‌گیرد. شما قطع به یقین بدانید که اگر در خانواده‌ای والدین اهل کتاب و کتاب خواندن باشند قطعا و بدون تردید فرزندان آن خانواده هم کتابخوان خواهند شد. اگرچه استثناهایی هم وجود دارد و ما نمی‌توانیم نادیده بگیریم. ولی وقتی اعضای جامعه خانوادگی به نمایشگاه مراجعه می‌کنند و فرزندان‌شان را با حال و هوای نمایشگاه اشنا می‌کنند قطعا می‌تواند این اقدام در جذب این افراد برای بحث کتاب‌خواندن و بحث مطالعه مفید باشد.
نکته‌ای که شما فرمودید که اگر بخواهیم گسترده‌تر روی موضوع بحث کنیم مقام معظم رهبری می‌فرمایند که دین و دنیا بشر و جسم و جان او به برکت کتاب تأمین و تغذیه می‌شود اگر همین را گسترش بدهیم در سطح جهان، اگر کشوری به پیشرفت‌های شگرفی دست پیدا کرده شک نکنید رهگذر آن کتاب است. تا از کتاب نگذریم نمی‌توانیم به پیشرفت دست پیدا کنیم. همه چیز خلاصه می‌شود در بحث کتاب؛ جنبه بین‌المللی نمایشگاه، یکی از ضروریات برگزاری نمایشگاه کتاب است و نباید به صورت یک رویداد ملی یک ساله برگزار بشود و تمام. بلکه باید نمایشگاه‌ها در سطوح مختلف سطح محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌الملی برگزار شود.
همچنین لازم است برای این رویداد در حوزه تخصصی نیز وارد بشویم، ادبیات دفاع مقدس خودش یک بحث تخصصی است. در نتیجه مخاطب خاص خودش را دارد. اگرچه نباید از مخاطب عام غافل بشویم. قطعا نمایشگاه تخصصی برای گروه‌های تخصصی خودش می‌تواند فایده داشته باشد و اثربخشی لازمه را داشته باشد. ما باید یکی از کارهایی که در سطح حداقل منطقه خودمان انجام می‌دهیم با توجه ژئوپلتیکی که در منطقه واقع شدیم به لحاظ جایگاه جغرافیایی در منطقه و به خاطر اینکه ما به دنبال این هستیم که در چشم‌انداز آینده بتوانیم یک امنیت جمعی منطقه‌ای ایجاد کنیم آن هم بدون حضور قدرت‌های بیگانه، در نتیجه لازم است این پیوندهای فرهنگی بین جوامع منطقه‌مان شکل بگیرد. یکی از راه‌هایی که می‌تواند به کمک آن این پیوندها شکل بگیرد برگزاری نمایشگاه‌های منطقه‌ای با حضور کشورهای منطقه‌ای است. این باعث می‌شود تبادل‌های فرهنگی گسترش پیدا کند.
خبرنگار ایبنا: سرکار خانم دانش به عنوان یک نویسنده در حوزه فرهنگ مقاومت فکر می‌کنید برگزاری نمایشگاه کتاب چه تاثیری بر ادبیات این حوزه و بر نویسندگان داشته است؟
دانش: اتفاقی که در نمایشگاه کتاب سی و سوم با آن مواجه شدم یک مقداری با تجارب قبلی من متفاوت بود علیرغم اینکه همیشه به عنوان مخاطب به نمایشگاه دعوت می‌شدم و طبیعتا وقتی به عنوان مخاطب می‌روید یک یا دو روز کتاب‌های تخصصی خودت را دنبال می‌کنی و خرید مدنظرت را انجام می‌دهی و نهایتا در یک الی دو نشست شرکت می‌کنی، این هم به دلیل مسایلی همچون سختی رفت و آمد به نمایشگاه است اما امسال اتفاقی که برایم افتاد این بود که بنا به همراهی بزرگواران انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر صریر دعوت شدم تا روزهای بیشتری را در غرفه حضور داشته باشم.
برگزاری نشست‌های تخصصی در نمایشگاه امسال واقعا تاثیرگذار بود. من شاهد بودم روزهای آخر که شرایط تعطیلی (یک روزه نمایشگاه) بود و نشست‌ها با تاخیر برگزار شد ما فکر می‌کردیم نشست‌ها با استقبال مواجه نمی‌شود اما حتی در نشست روز آخر استقبال خوبی داشتیم.
در مدت برپایی نمایشگاه شاهد این بود که نویسندگان زیادی برای همکاری ابراز تمایل می‌کنند حتی افرادی که نوقلم بودند و یا آثاری را داشتند که هنوز به چاپ نرسیده بود. همچنین ارتباط بسیار خوبی با نشرهای مختلف داشتیم افرادی که مراجعه می‌کردند و نویسندگان بسیار خوبی بودند.
واقعیت این است که برپایی نمایشگاه یک رویداد به صورت موقت است و زمان کوتاهی به نمایشگاه اختصاص می‌دهیم و ممکن است خیلی از بزرگواران در آن زمان امکان حضور نداشته باشند اگر بتوانیم نمایشگاه‌های تخصصی یا نمایشگاه موقتی کتاب به صورت مقطعی داشته باشیم فکر می‌کنم در این عرصه به خوانندگان کمک شود. مناسبت‌های مختلف را داریم که می‌تواند این مناسبت‌ها علاقه‌مندان را تشویق به حضور در این عرصه کند. نمایشگاه فرصتی شد که انتشارات مختلف در حوزه کودک و نوجوان کنار هم باشد و و تجربه‌ای که من داشتم این بود که یک صبح و یک بعدازظهر کامل ما در کنار فرزندان در نمایشگاه باشیم.
نمایشگاه هم فرصت گفت‌وگو با نویسندگان بود و این خیلی برای بچه‌ها جذاب بود و کتاب‌های موردنیازشان را از انتشارات مختلف تهیه می‌کردند و برپایی چنین نمایشگاه‌هایی را اگر برای مناسبت‌های مختلف در نظر بگیریم مثل روز جهانی کودک خیلی تاثیرگذار است و در کنار برپایی نمایشگاه کتاب امسال شاهد بودیم برخی فعالیت‌های خلاقانه مثل بازی‌های مادر و کودک را داشتند و این باعث می‌شد که نمایشگاه جذاب باشد. شاهنامه‌خوانی و تئاتر کودک را داشتند همه اینها جذابیت‌های حوزه کتاب را برای بچه‌ها بیشتر می‌کرد.
فکر می‌کنم نمایشگاه مجازی که کنار نمایشگاه کتاب برگزار شد خودش یک عرصه تحولی بود برای ما. چون خیلی از بزرگوارانی که در شهرستان بودند امکان حضور در تهران را نداشتند امکان دسترسی بهتری داشتند و غرفه‌های پست و ارسال به شهرستان‌ها بود و تسهیلات ویژه دانشجویان، استادید و اهل هنر در نظر گرفته شده به نظرم عرصه بسیار خوبی برای نویسندگان و علاقه‌مندان به کتاب ایجاد کرد.
خبرنگار ایبنا: منظور شما از نمایشگاه مناسبتی این است که رویدادهای مشابه با جنبه نمایشگاهی را فقط داشته باشیم؟
دانش: اگرمی‌خواهیم به فرهنگ کتابخوانی و در واقع سرانه مطالعه را بالا ببریم عرضه این نمایشگاه به صورت موقت نباشد مناسبتی منظورم این بود که در مناسبت‌هایی مختلف نمایشگاه‌ها کتاب تخصصی برگزار شود و صرف عرضه محصولات نباشد و این باعث می‌شود که علاقه‌مندان به مطالعه و فرهنگ کتابخوانی ما بیشتر شود. وقتی موقت باشد شما یک برهه‌ای دارید برای فروش کتاب، عرضه محصولات و جریان‌سازی فرهنگی علاوه بر این هم ارتباط نویسنده با ناشر هم نویسندگان با مخاطبین خودشان را دارید. ولی متاسفانه به صورت محدود است و یک برهه خاصی صرف نمایشگاه داریم.
تجربه دانشجویی خودم این بود که همیشه در آن دوران منتظر بودیم که نمایشگاه برگزار شود و بتوانیم همه کتاب‌هایی که می‌خواهیم حتی کتاب‌هایی که خیلی از آنها چاپ نمی‌شد و یا نایاب بود را پیدا کنیم. نمایشگاه خیلی فرصت مناسبی بود ولی اینکه یک هفته یا ده روز به این موضوع اختصاص بدهیم فکر می‌کنم کم بود اگر بتوانیم رویدادی داشته باشیم که به صورت مستمر باشد و یا دوبار یا سه‌بار در سال برگزار شود و یا اینکه به این منوال باشد که به‌صورت نمایشگاه‌های تخصصی کوچک باشد این باعث می‌شود که تاثیر بسیار بیشتری را داشته باشد و جریان‌سازی بیشتر را هم به دنبال داشته باشد.
.JPG)
خبرنگار ایبنا: یکی از موضوعاتی که در مورد نمایشگاه کتاب به عنوان موضوعی جنجالی مطرح است اینکه نمایشگاه کتاب یک نمایشگاه و ویترین کتاب باشد یا یک فروشگاه؛ به نظر شما در حوزه آثار فرهنگی مقاومت چه روشی موثرتر است با چه مکانیزمی می‌شود حرکت کرد برای اینکه یک نمایشگاه موثر داشته باشیم؟
میربابا: در نمایشگاه‌ها بین‌المللی که در کشورهای دیگر برگزار می‌شود مثل نمایشگاه فرانکفورت و بولونیا اگر دقت کنیم بحث فروش کتاب خیلی مدنظر نیست، بیشتر عرضه کتاب مهم است. دوستانی که از مجموعه سازمان ادبیات حدودا 5 سال پیش به نمایشگاه فرانکفورت رفته بودند و گزارشی آن از سفر ارایه کردند می‌گفتند بیشتر تعامل بین ناشران در آنجا مطرح است. اول کتاب‌ها را می‌بینند و یک ارزیابی می‌کنند و اگر کتابی با توجه به فرهنگ و ذائقه‌شان خوش آمد آن کتاب را می‌فرستند و سپس مرحله بعدی خرید است.
در مورد نمایشگاه بولونیا هم که در حوزه کودک است دوستانی که از مجموعه سازمان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس سال‌ها پیش رفته بودند باز همین را گفته بودند. ولی در کشور ما بحث مالی‌اش خیلی مهم است بیشتر ناشرانی که در نمایشگاه شرکت می‌کنند علیرغم اینکه آثارشان در معرض دید نمایشگاهی قرار دارد، بحث اقتصاد نشر خیلی برایشان مهم است و گذشته از بحث رقابتی که بین ناشران وجود دارد برای فروش کتاب نیز می‌خواهند دیده بشوند.
خبرنگار ایبنا: اگر برپایی نمایشگاه بدون بخش فروشگاهی اتفاق بیفتد خیلی از ناشران حوزه فرهنگ مقاومت به‌خصوص در بخش خصوصی اظهار نارضایتی می‌کنند که ما در نمایشگاه باید کتاب بفروشیم چه اقدامی باید کرد؟
میربابا: طبق آماری که خانه کتاب بیرون داد بیش از 2700 ناشر داخلی و خارجی و براساس بعضی آمار 2800 ناشر (طبق آمار سخنگوی نمایشگاه) در این دوره از نمایشگاه شرکت کردند. خیلی از ناشران هم شرکت نکردند. خیلی عوامل برای شرکت نکردن‌شان مطرح بود، بحث اجاره غرفه و بحث بعد از 2 سال و اندی که کرونا آمد و امکان این بود که با توجه به شرایط شاید دخل و خرج با هم جور درنیاید که این اتفاق برای نشر ما –به عنوان شرکت کننده در نمایشگاه- اتفاق افتاد. حضور ما در نمایشگاه ترویجی و تبلیغی بود. علی رغم اینکه کتاب‌های شاخص زیاد داشتیم.
خیلی از ناشران دفاع مقدس که با ما تعامل دارند نیز شرکت نکردند به خاطر بحث گرانی کاغذ و هم اجاره غرفه بالا، بعضی هم در بخش حضوری شرکت نکردند و صرفا به بخش مجازی اکتفا کردند.
واقعا باید برای ادامه برپایی نمایشگاه کتاب فکری کرد، بابت اینکه خیلی از ناشران بزرگی هم که با خیلی از کارمندان‌شان در غرفه بودند متاسفانه شرایط تحقق درآمد مالی برایشان محقق نشد. باید آسیب‌شناسی زیربنایی شود.
خبرنگار ایبنا: به عنوان یکی از فعالان این حوزه اگر راهی یا پیشنهادی به ذهنتان می‌رسد بفرمایید؟
میربابا:. فکر می‌کنم باید از پایه باید شروع کنیم و این بحث از مدارس آغاز شود. سال 1391 یک جشنواره ادبی فرهنگی ویژه بچه‌ها در شرق استان تهران برگزار کردیم که بچه‌ها را با بحث دفاع مقدس آشنا کردیم. این جشنواره به شکل ارائه یک داستان نیمه باز و تکمیل آن توسط دانش آموزان بود؛ متاسفانه مدارس با بحث دفاع مقدس و فرهنگ ایثار و جهاد خیلی مأنوس نیستند و این یک آسیب جدی است و حتی دوستان ما که به قسمت پژوهش وزارت آموزش و پرورش می‌روند گذشته از درس آمادگی دفاعی که برای بچه‌ها وجود دارد این نکته را همیشه می‌گویند از لحاظ روانشناسی یک چیز‌های وجود دارد که می‌بایست در تولید آثار مدنظر قرار گیرد. به عنوان مثال نباید خون و خشونت در کتاب‌ها وجود داشته باشد.
نیازهای ما در بحث فرهنگ ایثار و شهادت برآورده نشده است؛ پیشنهاد دوستان در شورای ما بحث مدارس است که در مدارس یک مقدار پررنگ‌تر باشیم حالا به صورت مسابقه کتابخوانی باشد یا مسابقه فرهنگی و ادبی بین بچه‌ها باشد ما امسال در نمایشگاه کتاب تهران در غرفه کودک صریر همین کار را کردیم و خداروشکر استقبال نسبتا خوبی شد حدود 500 الی 600 برگه بین بچه‌ها توزیع کردیم برگه داستان نیمه باز بود ادامه داستان براساس خلاقیت گروه سنی شرکت کننده که کودکان بین 9 تا 14 ساله می‌شدند. به همراه رنگ‌آمیزی برگه‌ها که برای کارهای هدایایی مدنظر داشتیم و برای بچه‌هایی که رنگ‌آمیز می‌کردند و خلاقیت داستان‌نویسی داشتند این هدایا را ارائه می‌کردیم.
فکر می‌کنم باید از پایه شروع کرد ما پیشنهاد به دوستان دادیم که انشاالله در بحث وزارت آموزش و پرورش دنبال شود.
.JPG)
خبرنگار ایبنا: آقای کرمی فکر می‌کنید اگر حرکت به این سمت داشته باشیم که جنبه فروشگاهی در نمایشگاه به‌خصوص در بخش خصوصی کم‌رنگ شود چقدر این می‌تواند به پر رنگ شدن ابعاد بین‌المللی نمایشگاه کتاب کمک خواهد کرد؟
کرمی: این یک موضوع بسیار کلیدی است که شما مطرح کردید و همانطور که جناب آقای میربابا فرمودند نمایشگاه‌ها در کشورهای دیگر با هدف‌گذاری دیگر صورت می‌گیرد ما سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب را برگزار کردیم –الان- ما باید برگشتی به عقب داشته باشیم و باید ببینیم طراحان نمایشگاه کتاب در ابتدا با چه اهداف و سیاستی سنگ بنای این نمایشگاه را گذاشتند، ما الان دوره سی‌وسومین نمایشگاه را سپری کردیم، وارد حوزه فوق شدن خیلی کار سختی است. باید برای این بازنگری کارگروه تخصصی تشکیل شود.
ما اصلی داریم به نام سیاست‌گذاری درست و باید یک آسیب‌شناسی جدی صورت بگیرد، سیاست‌گذاران این حوزه –باید- برگشت کنند به سیاست‌های اولیه نمایشگاه بین‌المللی کتاب و ببینند تاسیس آن با چه هدفی صورت گرفته آیا هدف آموزشی بوده؟ آیا هدف ارتباط بین ناشران بوده؟ آیا هدف فروش بوده؟
اگر این موضوعات مشخص شود و ببینیم که هدف اصلی طراحان اولیه برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب چه بوده بهتر می‌توانند متخصصان امر راجع‌به این موضوع بحث کنند و در نهایت یک نتیجه درست بگیرند. چون الان ما یک نمایشگاهی داریم که همه جنبه‌ها را دربرمی‌گیرد اما نمی‌دانیم با سیاست‌های اولیه چقدر تطبیق دارد آیا نمایشگاه به بیراهه رفته و یا در مسیر درست خودش حرکت کرده؛ باید آسیب‌ها شناخته شود تا شما درباره یک موضوع به شناخت و معرفت خوب نرسیم، نمی‌توانیم درست تصمیم بگیریم یا درست سیاست‌گذاری کنیم در نتیجه من مقوله اول را این می‌دانم.
اول اینکه باید آسیب‌شناسی جدی صورت بگیرد ابعاد مختلف نمایشگاه شناخته شود، اینکه در مسیر اهداف اولیه طی مسیر کرده اگر تغییراتی داشته آیا توانسته به اهداف کمک کند یا نه ما را از اهداف دور و منحرف کرده. وقتی آسیب‌شناسی جدی صورت گرفت و معرفت و دانش ما افزایش پیدا کرد یک گروه متخصص می‌گویند یک نمایشگاه برگزار کنیم که در آن صرفا جنبه فروش را مدنظر داشته باشیم، یا یک نمایشگاه برگزار کنیم که صرفا جنبه آموزشی داشته باشد مثل برگزاری نشست‌ها و … و یا یک نمایشگاه مثل کشورهای خارج برگزار کنیم که فقط تازه‌های نشر را در آن به عموم جامعه معرفی کنند.
.JPG)
خبرنگار ایبنا: خانم دانش شما اشاره کردید از تجربه شیرین خود به همراه خانواده از حضور در نمایشگاه و اینکه طی این سالیان اخیر به‌خصوص ناشران فرهنگ مقاومت تلاش دارند که در بخش کودک نمایشگاه بیشتر حضور داشته باشند. اولا ضرورتی که پیش‌نیازهای این بخش را می‌سازد در چه مواردی می‌دانید؟ درحالی که ناشران بزرگ و بعضا موفقی در حوزه کودک کار می‌کنند که حتی کودکان برای کتاب‌های آنها به نمایشگاه می‌روند یا به کتابفروشی بزرگ می‌روند، برای کتاب‌های حوزه فرهنگ مقاومت باید چه کرد تا در برابر چنین رقبای بزرگی بتواند سرپا بماند و براساس اصول اقتصادی چنین ناشرانی بتوانند روی پای خودشان بایستند؟
دانش: اتفاقی که در این عرصه باید بیفتد این است که ما گروهی از نویسندگان تخصصی کودک را می‌توانیم جذب کنیم و از سویی برای این حوزه فرهنگسازی کنیم. به این مساله باید بپردازیم که آیا کارهای حوزه کودک و نوجوان فرهنگ مقاومت باید توسط ناشران تخصصی کودک صورت گیرد یا ناشران حوزه فرهنگ مقاومت خودشان را با انتشارات تخصصی حوزه کودک و نوجوان همگام کنند؛ این دو مقوله بسیار متفاوت است. باید ببینیم کدام منطقی‌تر است اینکه نشرهای تخصصی دفاع مقدس به صورت حرفه‌ای وارد ادبیات کودک و نوجوان شوند یا از نشرهای تخصصی حوزه کودک برای ارتقای فرهنگ و ادبیات مقاومت کمک بگیریم. منطقی‌تر این است که بخواهیم انتشاراتی که به صورت تخصصی در حوزه کودک و نوجوان کار می‌کنند از این انتشارات کمک بگیریم برای ارتقای فرهنگ و ادبیات مقاومت.
ما هر وقت درباره بحث ادبیات پایداری و ادبیات مقاومت صحبت می‌کنیم همه تصورشان این است که این ادبیات صرفا از زمان جنگ بوده. ما صرف ادبیات دفاع مقدس را مربوط به دوره جنگ نمی‌بینیم، دوره جنگ تحمیلی و دفاع مقدس واقعا تأثیر به سزایی بر ادبیات این حوزه داشته ولی ریشه‌های آن بسیار متفاوت از این مقطع است. اگر بخواهیم درباره این ریشه‌ها عقب‌تر برویم ادبیات حماسی، ادبیات عرفانی همه اینها ریشه‌هایی هستند که فرهنگ ادبیات مقاومت ما را شکل می‌دهند ما اگر بخواهیم برای کودک و نوجوان کار کنیم نیازی نیست صرفا از دوره دفاع مقدس شروع کنیم، عناصری که ترویج فرهنگ مقاومت را داشتند همچون شاهنامه فردوسی هم در خودش ترویج فرهنگ مقاومت را دارد. به مرور که به جلوتر می‌آییم در هر دوره تاریخی همه اینها عناصری هستند که تشکیل‌دهنده ادبیات مقاومت هستند.
برای کار کردن در حوزه فرهنگ مقاومت برای کودک و نوجوان نیازی نیست مستقیم وارد بحث شویم. ما در این اواخر یک کار خوبی داشتیم، با یک سرود سلام فرمانده کار خوبی صورت گرفت؛ نیازی نبود که ما بیاییم مستقیما به این موضوع بپردازیم به این موضوع. طبیعتاً با آن عناصر زیبا و ملیح که در ادبیات حوزه کودک و نوجوان داریم می‌توانیم این عرصه را به یک زمینه فرهنگ‌ساز تغییر بدهیم قرار نیست مستقیما وارد مباحث شویم.
ما در حوزه ادبیات کودک و نوجوان نویسندگان بسیار خوبی داریم، همچنین ما در واقع موضوعات بسیار بکر و ناشناخته‌ای داریم. بهتر است این پیوند ایجاد شود که با توجه به حضور نویسندگان بسیار خوبی که در این عرصه داریم از آنها بخواهیم برای ما بنویسند چون هم تجربه‌اش را دارند و هم انتشارات تخصصی در این حوزه وجود دارد. عرصه‌های مختلفی در حوزه کودک و نوجوان وجود دارد که می‌تواند به آن پرداخته شود و این قابلیت را دارد که ادبیات مقاومت و فرهنگ دفاع مقدس از دوران کودکی و نوجوانی به بچه‌ها آموزش داده شود.
خبرنگار ایبنا: می‌خواهم نظر آقای میربابا را در مورد همین سوال بشنوم چقدر باید در حوزه کودک مرتبط با فرهنگ مقاومت کار شود و به نظر شما چه کارهایی باید انجام شود و ضرورت حضور ناشران فرهنگ دفاع مقدس در این حوزه را تا چه می‌دانید و نیازها کدامند؟
میربابا: بعد از جنگ در دهه 70 بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس خیلی کارهای خوبی در حوزه کودک و نوجوان کرد حتی یکی دوتا از کارها در جشنواره انتخاب بهترین کتاب سال جمهوری اسلامی حائز رتبه شد از آقای داوود امیریان کار داشتیم که کارهای خیلی خوبی بود ما یک کتابی داشتیم به نام «نخل‌های بی‌سر» برای آقای قاسمعلی فراست مربوط به بچه‌های خرمشهری، البته ما بحث خرمشهر را دوباره زنده کردیم و جشنواره‌ای نیز برای کودکان برگزار کردیم. در سال‌های اخیر از زمانی که بنده در بنیاد هستم کار جدی به آن شکل نداشتیم و در بحث کودک ما واقعا فقیر هستیم از لحاظ محتوایی و به آن شکل که لازم است کار نشده است.
علیرغم آنکه در این چند سال اخیر خواستیم خودمان را نشان بدهیم الحق خیلی سخت شده ناشران خیلی بزرگی در حوزه کودکان و نوجوانان هستند. آنها درباره ارتباط کودکان با شخصیت‌های کارتونی و انیمیشنی بهتر ارتباط برقرار کردند و این آسیب است. و طبق فرمایش خانم دکتر دانش در مورد بحث اثر «سلام فرمانده» خیلی تاثیر گذاشت و می‌توانیم از همین یک الگوبرداری کنیم.
طی یک دهه اخیر که بنده بیشتر در نمایشگاه هستم به عنوان کسی که از طرف بنیاد مسئول و کارشناس در نمایشگاه حضور داریم می‌بینم که ناشران بزرگ حوزه کودک قشنگ کار می‌کنند در بحث محتوا و بحث دفاع مقدس مظلوم واقع شده‌ایم.
کارهای معدود ما در جمع ناشران بزرگ و جدی گم می‌شود و این نشان دهنده این است که آنها کار می‌کنند و یکی از معایب و آسیب‌ها این است که سرمایه‌گذاری برای حوزه کارهای فرهنگ مقاومت مربوط به کودکان و نوجوانان نمی‌شود. این را به روسای‌مان هم گفته‌ایم متاسفانه از لحاظ نفر یا حمایت مالی به هیچ عنوان حمایت نمی‌کنند. ما اگر بخواهیم کار را انجام بدهیم باید هزینه کنیم و باید کار کنیم که نشان داده بشویم.
در حوزه فلش کارت‌های کودک خواستیم چندسال پیش انجام شود و طرحش را دادیم نه مثلا با خون و نمادهایی که خشونت در آن هست. حتی در کارگروه ما یک روانشناس هم استفاده شد که او گفت با چه زبانی مفاهیم دفاع مقدس در لایه پنهانی پوشانده شود بپوشاند اما این اتفاق نیفتاد و متاسفانه این هم از موارد مربوط به بحث مالی بود و این از آسیب‌ها است.
.JPG)
خبرنگار ایبنا: اگر سخن پایانی دارید می‌شنوم.
دانش: اگر ما بخواهیم در زمینه کتاب و کتابخوانی و ترویج فرهنگ کتابخوانی فرهنگسازی کنیم باید از همان سن کودکی آموزش بدهیم و فکر می‌کنم بهترین عرصه همان کانون‌های پرورش فکری کودک و نوجوان است که واقعا تاثیر به‌سزایی در این حوزه داشته‌اند.
نکته دوم بحث مدارس است متاسفانه مدارس ما کتابخانه‌هایی بسیار غنی ندارند صرف یک فضای محدود آموزشی و آن هم براساس مصوبه‌های آموزش و پرورش است. اینکه ما کتابدار تخصصی در بحث مدارس نداریم اینکه ما در مدارس بتوانیم بچه‌ها را تشویق به فرهنگ کتابخوانی کنیم و واقعا هم جایی باشد که بچه‌ها از آن استفاده کنند خیلی تاثیرگذار است. واقعیت تجربه شخصی من برای نوشتن از دوران راهنمایی اتفاق افتاده است.
چیزی که من شاهد آن بودم نشست‌های تخصصی که سرای اهل قلم داشت و ما یک کتابدار تخصصی در یکی از مدارس داشتیم و ایشان وقتی می‌دیدند بچه‌ها علاقه‌مند هستند تمام تلاشش را برای تغذیه فکری فرزندان انجام می‌داد و این باعث شد که من خودم دنبالش کردم چیزی که خیلی از مدارس ما بدترین فضایی که دارند به فضای کتابخانه اختصاص دارد یک مشکل است صرف اینکه براساس –یک دستورالعمل- باید کتابخانه احداث شود و حتی دانشگاه‌های ما همین حالت را دارند اگر ما علاوه بر اینکه کتاب‌های بسیار خوب را چاپ می‌کنیم در بحث ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در مدارس و دانشگاه که پایه فکری بچه‌ها ریخته می‌شود و بهترین فرصت برای فرهنگسازی استفاده کنیم نکته مهمی است. لازم است کتابدار و کتابخانه‌های تخصصی در شأن مخاطب ما باشد همه اینها می‌تواند تأثیرگذار باشد.
میربابا: رسانه خیلی می‌تواند کمک بکند، انشاءالله این جلسات استمرار داشته باشد. به عنوان معرفی تازه‌های نشر و کارهای دیگری که می‌توان انجام داد. همین که ما تازه‌های نشرمان را به عنوان متولی بحث دفاع مقدس در رسانه عرضه کنیم و معرفی شود قدم خیلی بزرگی است.
دانش: اگر در بحث دفاع مقدس با ما همکاری کنید هم بحث نشست‌ها و هم بحث که آقای میربابا فرمودند در کنار همدیگر قرار بگیرد می‌تواند تاثیرگذاری و فرهنگ سازی در حوزه ادبیات مقاومت را داشته باشد. ما یکی دوتا نشست در نمایشگاه داشتم و مخاطبان درخواست داشتند به دلیل زمان محدود این کارها استمرار داشته باشد.
نظریه‌پردازی در حوزه دفاع مقدس به صورت تخصصی صورت نگرفته؛ ما هنوز روی خیلی مسایل همچون اینکه بگوییم جنگ یا دفاع مقدس دچار مشکل هستیم. برای مسائل گفتمان‌سازی در این عرصه کاری نشده و با وجودی که اساتید بسیار خوبی داریم که اینها غنیمت هستند ما چند سال بعد با یک نسلی مواجه می‌شویم که اصلا هیچ شناختی نسبت به این موضوعات نخواهد داشت و به نظر حضور این اساتید واقعا غنیمت است برای ما و هم عرصه نظریه‌پردازی و هم آزاداندیشی؛ ما در عرصه بین‌المللی حرفی برای گفتن داریم کما اینکه یک تعداد از آثار ما در نمایشگاه عرضه شده بودند به انگلیسی و عربی ترجمه شده بود.
عرصه فرهنگ مقاومت عرصه‌ای است که ناشران کشورهای مختلف می‌توانند با هم کار کنند و همه کشورها را در بر می‌گیرد. صرف اینکه ادبیات را ادبیات جنگ بدانیم یک مقدار کم لطفی است و باید در عرصه نظریه‌پردازی و گفتمان‌سازی وارد شویم و حضور رسانه خیلی تاثیرگذار و مهم است.
منبع: ایبنا
