رئیس پیشین مرکز تحقیقات فارسی در دهلی‌نو گفت: دو کتابخانه مرکز تحقیقات فارسی و کتابخانه فرهنگ ایرانی اسلامی در خانه فرهنگ ایران در هند سال‌هاست به خاطر گرانی کتاب و هزینه‌های حمل و نقل بهروزرسانی نشده‌اند.
احسان‌الله شکراللهی، رئیس پیشین مرکز تحقیقات فارسی در دهلی‌نو و کارشناس امور بین‌الملل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، با اشاره به ماموریت پنج‌ساله خود در هند و کتابخانههای این مرکز اظهار کرد: بزرگترین خانه فرهنگ ایران در خارج از کشور حدود هفتاد سال پیش در شهر دهلی تأسیس شد. بنیان‌گذار این خانه فرهنگ، شادروان علی‌اصغر حکمت، نخستین رئیس دانشگاه تهران و بنیان‌گذار کتابخانه‌ی ملّی ایران بود. همزمان در دل این خانه فرهنگ، یک کتابخانه پژوهشی را نیز ایجاد کرد تا آثار مرتبط با ایران و زبان فارسی و میراث مشترک ایران و هند، در این کتابخانه جمع‌آوری شود.
وی با بیان اینکه سال 1363 به‌دلیل ضرورت فعالیت بیشتر در حوزه زبان و ادبیات فارسی، مرکز تحقیقات فارسی در دل خانه فرهنگ شکل گرفت، عنوان کرد: هدف از تاسیس این مرکز آن بود که فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی زبان فارسی را سرعت و کیفیت ببخشد، در عمل تعداد قابل ملاحظه‌ای از پژوهش‌های مربوط به متون فارسی پدید آمده در هند، طی دوران نزدیک به چهل سال سامان یابد.
کارشناس امور بین‌الملل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی افزود: این مرکز برای دستیابی به هدف مزبور نیاز به تأسیس یک کتابخانه ویژه داشت تا منابع تخصصی‌تر زبان و ادبیات فارسی، مانند فرهنگ‌های تخصصی، تذکره شعرای فارسی زبان هندوستان، متون تاریخ ادبی، متون آموزش زبان و متون‌آموزش ادبیات، اعم از شرح و تفسیر متون کلاسیک فارسی و مجلات تخصصی این حوزه را گردآوری کند.
شکراللهی درباره منابع موجود در کتابخانه مرکز تحقیقات زبان فارسی در دهلی‌نو گفت: این کتابخانه دارای 450 نسخه خطی، 8 هزار جلد کتاب چاپی و تعداد محدودی منابع قدیم چاپ سنگی و سربی است. بخش عمده این کتاب‌ها با بودجه کشور ایران خریداری شده و قسمت دیگری از این آثار نیز اهدایی مؤلفان ایرانی و هندی است. برخی از این آثار نیز از سوی دانشگاه‌هایی که گروه‌های آموزش زبان و ادبیات دارند و کتاب و مجلاتی را منتشر می‌کنند، ارسال شده است.
کتابخانه‌ای که میراث‌دار فرهنگ آریان است
شکراللهی با اشاره به انتشارات مرکز تحقیقات فارسی در دهلی‌نو گفت: این مرکز بودجه‌ای برای انتشار کتاب و مجلات تخصصی دارد؛ آثاری مانند مجله «قند پارسی» و فرهنگ چهارزبانه آریان که از مهم‌ترین منشورات حوزه زبان فارسی در خارج از کشور هستند. در زمان فراوانی بودجه، انتشارات این کتابخانه شامل متون ادب فارسی مربوط به هند، تعدادی از تذکره‌های شعری، تاریخ‌های منظوم و تعدادی متون نثر مربوط به زبان فارسی در هند بود، اما بودجه مربوط این انتشارات بعد از تحریم‌ها بسیار کاهش پیداکرده است.
تکمیل فرهنگ آریان بعد از 30 سال زحمت تا دو سال دیگر
رئیس پیشین مرکز تحقیقات فارسی در دهلی‌نو با اشاره به انتشار دو مجله «قند پارسی» و فرهنگ‌آریان در انتشارات مرکز تحقیقات فارسی دهلی‌نو اظهار کرد: مجله «قند پارسی» از 20 سال پیش تاکنون در حال انتشار است و اکنون به شماره 82 رسیده است. فرهنگ آریان هم واژه‌نامه چهارزبانه‌ای است با مدخل‌های فارسی که این مدخل‌ها به زبان‌های انگلیسی، هندی و اردو ترجمه شده است. این فرهنگ آوانگاری فارسی و انگلیسی هم دارد و تاکنون هفت جلد از آن، یعنی تا پایان حرف «گ» منتشر شده است و اگر کار با همین منوال پیش برود، ظرف 2 سال‌آینده پروژه انتشار فرهنگ آریان که 30 است برای تدوین آن زمان گذاشته شده، به پایان می‌رسد.
وی درباره استفاده پژوهشگران از کتابخانه این مرکز گفت: پژوهشگران ایرانی، تاجیکستانی، افغانستانی و دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های هند برای استفاده از کتابخانه مرکز تحقیقات فارسی تماس می‌گیرند و بخشی از نیازهای اطلاعاتی آن‌ها ازطریق ارائه منابع دیجیتال و درصورت نبود منبع دیجیتال، اصل منبع به‌صورت حضوری در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.
کتابخانه مرکز تحقیقات با 40 هزار منبع دیجیتال
شکراللهی درباره منابع دیجیتال این کتابخانه عنوان کرد: این کتابخانه حدود 40 هزار منبع دیجیتال دارد که شامل فایل دیجیتال حدود 13هزار نسخه‌های خطی، 17 هزار جلد کتاب الکترونیک از منابع چاپ سنگی و سربی و 10 هزار جلد کتاب چاپی است. این منابع برای پشتیبانی از فعالیت پژوهشی محققان زبان فارسی که در 132 دانشگاه هند که واحد زبان فارسی دارند، فراهم شده است. بودجه کتابخانه مرکز تحقیقات فارسی نیز از طریق بنیاد سعدی تامین می‌شود.
کتابخانه خانه فرهنگ ایران در هند با 30 هزار جلد کتاب چاپی
رئیس پیشین مرکز تحقیقات فارسی در دهلی‌نو درباره کتابخانه فرهنگ ایران و اسلامی که در بخش ورودی ساختمان اصلی خانه فرهنگ ایران در هند قرار دارد نیز اظهار کرد: کتابخانه خانه فرهنگ ایران در هند، 30 هزار جلد کتاب چاپی در حوزه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی دارد و تنوع عناوین مجلات و موضوعی کتابهای آن نسبت به کتابخانه مرکز تحقیقات فارسی بسیار بیشتر است. این کتابخانه از همان ابتدا با تشکیل خانه فرهنگ ایران در هند ایجاد شده و کتاب‌هایی در حوزه مختلف علوم اسلامی، مباحث زنان، اقوام و هنرهای مختلف دارد و به‌طور کلی تمام موضوعات دایره فرهنگ ایرانی و اسلامی در این کتابخانه گردآوری شده است.
کتابخانه‌ای که با کتابهای مرحوم یونس جعفری غنی‌تر شد
شکراللهی افزود: این کتابخانه نیز یادگار علی‌اصغر حکت است که فضای بزرگ‌تری دارد و دایره موضوعات و کتابهای بیشتری را پوشش می‌دهد. بخش عمده‌ای از کتابهای این کتابخانه با بودجه دولت ایران تهیه شده و با همت استادان طراز اولی مانند شادروان امیرحسن عابدی و شادروان دکتر یونس جعفری که مجموعه‌های شخصی خود را به این کتابخانه اهدا کردند، بر غنای آن افزوده شده است.
رئیس پیشین مرکز تحقیقات فارسی در دهلی‌نو درباره تأمین بودجه برای این کتابخانه گفت: کتابخانه خانه فرهنگ ایران از طریق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تامین می‌شود؛ البته در سال‌های اخیر بخش عمده بودجه برای امور جاری و برگزاری برخی همایش‌ها و مسافرت‌های کاری صرف می‌شود و کمتر به فراهم کردن منابع زیرساختی و کتابخانه‌ای در این مرکز توجه شده است.
کارشناس امور بین‌الملل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی درباره تفاوت این دو کتابخانه با کتابخانههای ایران گفت: به‌طور طبیعی از نظر پشیتیبانی مالی و تامین منابع روزآمد و نیروی انسانی کارکشته این دو کتابخانه قابل مقایسه با کتابخانههای ایران نیستند، زیرا مسئولان کتابخانههای این دو مرکز در خانه فرهنگ ایران معمولاً تخصص علوم‌انسانی و مدیریت فرهنگی دارند، درحالی‌که کتابدار باید، متخصص علم اطلاعات و دانش‌شناسی باشد.
نداشتن نیروی متخصص و نبودن نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای
شکراللهی اظهار کرد: به‌دلیل نداشتن تخصص کتابداران این دو کتابخانه، سازماندهی کتاب‌ها در مرکز تحقیقات زبان فارسی، اصلا علمی و بر‌اساس رده‌بندی‌های شناخته‌شده علم کتابداری نبود. در مجموع این ایراد به کتابخانههای خارج از کشور وارد است؛ زیرا متخصص علم اطلاعات و دانش‌شناسی در کتابخانههای ایرانی خارج از کشور حضور ندارد.
وی افزود: نقطه ضعف دیگر کتابخانههای ایرانی خارج از کشور نبودن نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای در آن‌جاست و اگر بتوان نرم افزارهای خوب کتابداری را در این کتابخانه‌ها استفاده کرد امکان ارتباط این مراکز با کتابخانههای داخل ایران نیز فراهم می‌شود، و اطلاعات کتابشناختی منابع آن‌ها را می‌توان در بانک اطلاعاتی این کتابخانه‌ها نیز استفاده کرد. اما به دلیلی سنگینی هزینه خرید و پشتیبانی از این نرم‌افزارها، معمولاً امکان خرید آن در کتابخانههای خارج از کشور از جمله هند وجود ندارد.
شکراللهی افزود: شاید من جزء افراد نادری بودم که کارشناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی و دکترای ادبیات فارسی داشتم و در عین حال در زمینه نسخه‌شناسی نیز آگاهی داشتم و با وجود آموزش‌هایی که در حوزه کتابداری به مسئولان این دو کتابخانه دادم، موفق نشدم مسئولان بالاتر را برای خرید نرم افزار کتابخانه‌ای قانع کنم.
کتابخانه‌هایی که مدتهاست به روزرسانی نشده‌اند!
شکراللهی با اشاره به روزآمد نشدن کتابخانههای مرکز تحقیقات فارسی و کتابخانه «خانه فرهنگ ایران» در دهلی‌نو عنوان کرد: با توجه به گرانی کتاب و هزینه‌های بالای حمل و نقل، مدتهاست کتابهای جدیدِ قابل‌ملاحظه‌ای وارد این دو کتابخانه نشده است؛ درحالی‌که کتابخانه باید مانند یک موجود زنده مرتب و به‌روز تغذیه شود؛ اما روزآمدسازی این دو کتابخانه مدتهاست انجام نشده و کتابهای ارسال شده نیز در سال‌های اخیر با جامعه فارسی‌دان و فارسی‌خوان هند تناسبی ندارد.
وی درباره استقبال از کتابهای ناشران ایرانی در هند گفت: در سال‌های اخیر ناشرانی را برای حضور در نمایشگاه کتاب هند مأمور و گسیل کردند که بیشتر مروج ادبیات انقلاب اسلامی و مباحث دینی و ایدئولوژیک بودند و از عرضه کتابهای دیگر حوزه‌های تاریخ، فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی و ایرانی در کشور هند تا حدود زیادی فاصله گرفته‌ایم. ایران در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی تلاش کرده بیشتر مروّج تشیّع و انقلاب اسلامی باشد تا فرهنگ ایرانی اسلامی؛ در صورتی که معرفی فرهنگ ایرانی اسلامی باید همه ابعاد را در نظر بگیرد.
کتابهای ادبیاتی که راهی به بازار هند پیدا نکرده‌اند
شکراللهی با بیان اینکه اکثر کتاب‌هایی که در این سال‌ها در بخش ادبیات فارسی در ایران منتشر شده‌اند، راهی به بازار نشر هندوستان پیدا نکرده‌اند، افزود: بعد از سال 2020 که زبان فارسی از دایره زبان‌های خارجی کشور هند بیرون آمد و به دایره زبان‌های کلاسیک این کشور پیوست، ایران باید برای ترویج بیشتر زبان فارسی در این کشور تلاش مضاعفی می‌کرد.
وی افزود: تنها اتفاق مبارک در این زمینه آغاز انتشار سلسله‌ی آموزشی طوطی از سوی بنیاد سعدی بوده که آموزش زبان فارسی به هندیان را در دستور کار خود قرار داده و انتشار جلد نخست آن آخرین برگ از فعالیت من در دیار هند بوده است.
نقش رایزنان فرهنگی در پربار کردن منابع کتابخانه‌ای خارج از کشور
رئیس پیشین مرکز تحقیقات فارسی در دهلی‌نو درباره همکاری و فعالیت رایزنان فرهنگی در زمینه غنی‌سازی کتابخانههای ایرانی خارج از کشور گفت: رایزنان فرهنگی ایران در خارج از کشور می‌توانند نقش مهمی در پربار‌شدن منابع کتابخانههای ایران در خارج از کشور داشته باشند، به شرطی که خودشان دغدغه‌مند و اهل فرهنگ، کتاب و کتابخوانی باشند و مسیر ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی را خوب بشناسند.
رایزنان فرهنگی اهل ترویج زبان فارسی باشند نه گزارش کار صوری
شکراللهی افزود: رایزنان فرهنگی باید قدر میراث مکتوب و مشترک ایران و هند را بدانند و دغدغه اعتلای روابط فرهنگی را داشته باشند. تعداد گزارش کار نباید ملاک تعیین فعالیت رایزنان فرهنگی باشد، زیرا ممکن است این گزارش‌های به‌ظاهر فرهنگی و بیشتر جنبه تبلیغی و زودگذر داشته باشند و برنامه‌ریزی دقیقی برای اثرگذاری ماندگار در عرصه فرهنگ را مد نظر قرار ندهند. گزارش کار برخی رایزنان فرهنگی مانند برخی تفاهم‌نامه‌ها فقط روی کاغذ است و در عمل هیچ خروجی ملموسی برای فرهنگ کشور ندارد.
ارتباط رایزنان فرهنگی با دانشگاه‌های داخل و خارج کشور
رئیس پیشین مرکز تحقیقات فارسی در دهلی‌نو ادرباره راهکارهای غنی شدن منابع کتابخانههای خارج از کشور ازطریق رایزنان فرهنگی گفت: لازم است رایزنان فرهنگی بامراکز آموزش فارسی در خارج از کشور و همچنین مراکز آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های داخل
ارتباط مستمر داشته باشند و تلاش‌کنند منابع تولیدی آن‌ها را در مراکز خودشان گردآوری کنند و از فضای آموزش مجازی دانشگاه‌های کشور برای پاسخ به نیاز دانشجویان زبان و ادبیات فارسی خارج از کشور، نهایت استفاده را ببرند.
وی افزود: رایزنان فرهنگی از طریق ارتباط با ناشران بزرگ در حوزه زبان و ادبیات فارسی مانند انتشارات سخن، اساطیر و برخی ناشران دانشگاهی مثل سمت و پیام‌نور و تهیه بخشی از منابع آن‌ها برای مراکز خودشان؛ می‌توانندکتابخانه‌های سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور را تجهیز و تقویت کنند.
منبع: ایبنا
