در حالی که سیر ترجمه‌های کتاب‌های ناشران ترک در سال‌های اخیر روانه ایران شده است، سهم ایران از بازار کتاب ترکیه با وجود تقاضای مخاطبان اندک است. گرنت ایران از ورود ۸۰ کتاب ایرانی به ترکیه حمایت کرده است، اما آیا این کافی است؟
صادرات کتاب در یک دهه گذشته در بسیاری از کشورهای جهان به امری ضروری در حوزه اقتصاد و فرهنگ تعریف شده است. گردش مالی برخی از کشورهای جهان در این زمینه هر ساله روند صعودی داشته و طراحی برنامه‌های جدید، این کشورها را به یکی از قطب‌های اصلی در امر صادرات کتاب تبدیل کرده است. به عنوان نمونه، چین پس از پیوستن به سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۰۱، شروع به جهت‌گیری اقتصادی در حوزه نشر کرد و تغییرات متعددی را در این زمینه انجام داد؛ به طوری که برآورد می‌شود میزان درآمد سالانه این کشور در برخی از سال‌ها به حدود ۲۰۰ میلیون دلار نیز رسیده است.
با وجود این بازار و ظرفیت‌های نشر ایران، ما در بازارهای جهانی هنوز در پله‌های نخستین به سر می‌بریم، عمده ناشران ایرانی هیچ چشم‌اندازی برای فراتر از مرزها قائل نیستند و تنها بازار داخلی را مدنظر دارند. عدم حضور ناشران ایرانی در نمایشگاه‌های مهم دنیا که فرصت‌های تبادل رایت و حضور جدی ایران در بازارهای منطقه را فراهم می‌کند، خود گواه این ادعاست. ایرانیان حتی فرصت‌های کشورهای منطقه را که در سال‌های اخیر ایجاد شده و دسترسی به آن نیز بسیار سهل است، از دست می‌دهند. در این میان آژانس‌های ادبی نیز جز تعدادی محدود چندان در ایران فعال نیستند و همین موضوع مسیر را دشوارتر کرده است.
گرنت جمهوری اسلامی ایران (حمایت از ترجمه و انتشار کتاب‌های ایرانی در خارج از کشور) در پی تشخیص همین نیاز یعنی ورود ایران به بازارهای جهانی نشر در دهه ۹۰ پس از سال‌ها بی‌توجهی راه‌اندازی شد و با وجود همه معایب و مشکلاتی که در سال‌های نخست راه‌اندازی داشت، توانست مسیری را در این زمینه طی کند. بیش از ۴۰۰ عنوان کتاب ایرانی با حمایت گرنت موفق به ورود به بازارهای جهانی شده‌اند، در این میان سهم ترکیه انتشار نزدیک به ۸۰ اثر ایرانی است. هرچند در مسیر برگشت ادبیات ترکیه در ایران پیشتاز‌تر است و ما هنوز نتوانسته‌ایم به میزانی که آثار ترک در ایران ورود داشته است، صادرات متقابل داشته باشیم.
فروش رایت یک کتاب کودک ایرانی به انتشارات نار ترکیه
انتشارات مهنا یکی از انتشارات فعال کشور ترکیه در حوزه انتشار کتاب‌های ایرانی است، انتشارات مهنا تاکنون ۱۹ عنوان کتاب از ناشران و نویسندگان ایرانی را به زبان ترکی منتشر کرده است، این انتشارات اخیراً چهار کتاب دیگر از نویسندگان و ناشران ایرانی را به زبان ترکی ترجمه و منتشر کرده است، این کتاب‌ها که مورد حمایت ۵ هزار و ۶۰۰ یورویی گرنت ایران قرار گرفته‌اند، عبارت‌اند از «عینکی برای اژدها» با حمایت ۳۰۰ یورویی، مجموعه ۱۰ جلدی «قصه ما مثل شد» با حمایت ۳ هزار یورویی، «تن‌تن و سندباد» با حمایت ۱۵۰۰ یورویی، «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» با حمایت ۸۰۰ یورویی. رایت این کتاب‌ها توسط ناشر ترک از ناشران ایرانی خریداری شده است.
گل یلدیز: بازار گرم ادبیات ایران در جامعه ترکیه
گل یلدیز مدیر این انتشارات در گفت‌وگو با تسنیم از توجه ویژه این انتشارات به ادبیات ایران گفته و تأکید می‌کند: انتشارات مهنا تنها ناشر ترک زبانی است که به صورت اختصاصی بر ادبیات فارسی متمرکز است و تعداد محدودی از کتاب‌های ادبیات ترک را نیز منتشر می‌کند، مخاطبان ما علاقه‌مندان به ادبیات فارسی هستند، در مجموع از کیفیت محتوایی کتاب‌های ایرانی بسیار راضی هستند، انتشارات مهنا در شهرهای مختلف در نمایشگاه‌های کتاب شرکت می‌کند، وقتی برای بار دوم در یک شهر در نمایشگاه حضور پیدا می‌کنیم، مخاطبان درخواست کتاب‌های تازه ایرانی از ما دارند. ادبیات ایران در مجموع در ترکیه بازار گرمی دارد.
استقبال از ادبیات کودک بیشتر است
یلدیز ادبیات ایران را دارای ظرفیت قابل توجهی به لحاظ کیفیت، و تنوع نگاه برای ترجمه و ورود به بازارهای جهانی دانسته و می‌افزاید: ادبیات ایران برای بازار کشوری مانند ترکیه بسیار مناسب است، استقبال از ادبیات کودک و نوجوان ایران در ترکیه بسیار است، البته ادبیات بزرگسال ایران نیز فضایی سالم دارد و می‌تواند برای مخاطب نوجوان نیز مناسب باشد.گرنت ,
گرنت موجب رشد ادبیات ایران در ترکیه می‌شود
این ناشر ترک گرنت ایران را موجب رشد ادبیات ایران در ترکیه می‌داند و می‌گوید: معمولا گرنت کشورها در حمایت از انتشار کتاب‌هایشان مسیر برای ورود کتاب به کشورهای دیگر را باز می‌کند. در ترکیه نیز ما موفق شدیم در تعاملی خوب با گرنت ایران و انتخاب آثار شاخص ادبیات کودک و نوجوان و بزرگسال ایران از این حمایت بهره‌مند شویم و آثار ارزنده‌ای را به جامعه ترک‌زبان معرفی کنیم. برخی از ناشران در ترکیه برای ادامه حیات مجبور به انتشار کتاب‌های سطح پایین با دریافت وجه از نویسنده می‌شوند، ما خوشحالیم که به جای ورود به این مسیر، ادبیات ایران را انتخاب کردیم.
وی در خصوص برنامه انتشارات برای ادامه همکاری با ناشران ایرانی نیز تصریح می‌کند: ما در نظرداریم با اندکی تغییرات در نوع قرارداد با ناشران ایرانی به همکاری ادامه دهیم، مثلاً به جای حق‌التألیف، درصدی در قبال مبلغ معین برای مدت زمان معین بدون محدودیت تعداد چاپ با ناشران ایرانی قرارداد امضا کنیم.
جعفری‌اقدم: اولویت ادبیات کودک ایران در مبادلات رایت
این ناشر ترک در حالی از استقبال ترک‌زبان‌‌ها از ادبیات کودک و نوجوان ایران سخن می‌گوید که فعالان ایرانی بازارهای نشر در جهان نیز این ادعا را تأیید کرده‌اند، بنا به گفته مجید جعفری‌اقدم مدیر آژانس ادبی پل، در مقایسه با موضوعات دیگر، ادبیات کودک و نوجوان ما در حوزه مبادلات رایت از اولویت برخوردار است، این امر چند دلیل عمده دارد، اول اینکه موضوعات کودک معمولاً موضوعات فرامنطقه‌ای و فراملی و مناسب برای همه کودکان است، بنابراین مخاطب خاص در گستره جغرافیایی خاص ندارد.
گرنت ,
وی ادامه می‌دهد: دوم اینکه کتاب کودک هم محتواست و هم تصویر. هم تصویرش فروخته می‌شود و هم متنش. با توجه به اینکه تصویرگران ما در دهه اخیر موفقیت‌های بسیاری در جشنواره‌های بین‌المللی داشتند، این موفقیت‌ها خواه ناخواه به کتاب‌های کودک ما نیز سرایت کرده است. بنابراین این ویژگی‌ها موجب شده است که مشتری‌های کتاب‌های ایرانی نسبت به کتاب‌های دیگر بیشتر باشد.
وی به حوزه جغرافیایی استقبال از کتاب‌های ایرانی نیز اشاره کرده و می‌گوید: عمدتا کشورهایی که با ما قرابت‌های فرهنگی بیشتری دارند علاقه‌مندی بیشتری برای این کار نشان می‌دهند، اما نمی‌توان خط‌کشی دقیقی کرد که کدام کشورها بیشتر است. ترکیه اگرچه با تصویرگری کتاب‌های ایرانی مشکل دارد، اما متن بسیار مورد پسندش است و…
ذوعلم: هیچ‌گاه نتوانستیم ظرفیت نشر ایران را به دنیا معرفی کنیم
احمد ذوعلم مدیر آژانس ادبی دایره مینا نیز ظرفیت ادبیات ایران برای ورود به بازارهای جهانی نشر را بسیار ویژه می‌داند و می‌گوید: ظرفیت نشر ما خیلی زیاد است و نه فقط در حوزه کودک، بلکه در ادبیات معاصر، حوزه‌های اندیشه و … نیز خواهان بسیاری داریم، تعداد عناوین کتابی که در کشور تولید می‌شود، در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بی‌نظیر است. حتی شمارگان کتاب‌ها در ایران بر خلاف آنچه تصور می‌شود، بی‌نظیر است و از شمارگان کتاب در کشورهای عربی بیشتر است؛ البته ترکیه وضع بهتری دارد؛ اما ما هیچ وقت نتوانستیم این ویژگی‌ها را به درستی معرفی کنیم. ناشران خارجی وقتی متوجه می‌شوند که کتابی به چاپ پنجاهم و شصتم رسیده است، حیرت‌زده می‌شوند.گرنت ,
انتشار ۴۲۷ کتاب ایرانی به ۲۳ زبان دنیا
در یک نگاه کلی، از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰، ۴۶ ناشر خارجی از حمایت گرنت ایران برای انتشار ۴۲۷ عنوان کتاب بهره‌مند شده‌اند. این کتاب‌ها به ۲۳ زبان عربی، انگلیسی، مالایی، آلمانی، دانمارکی، ترکی آذربایجانی، اردو، چینی، اسپانیایی، فرانسوی، صربی، تایی، لهستانی، روسی، مقدونیه‌ای، کره‌ای، ترکی استانبولی، ایتالیایی، سوئدی، ارمنی، ژاپنی، قزاقی و تامیلی/ هندی ترجمه شده‌اند. بیشترین درخواست از سوی ناشران کره‌ای و پس از آن چینی و عرب بوده است و کمترین درخواست نیز به زبان تامیلی اختصاص دارد.
۶ آژانس ادبی در ایران خرید و فروش رایت کتاب‌های ایرانی مشمول طرح گرنت را بر عهده داشته‌اند که این آثار به ۲۳ زبان ترجمه و در ۳۲ کشور توزیع شده است.
به گفته مسئولان طرح گرنت در چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ حمایت از ۶۰۰ عنوان کتاب در نظر گرفته شده است، همکاری با ۲۷۵ ناشر داخلی و همکاری با بیش از ۵۷ ناشران خارجی از جمله برنامه‌های گرنت برای ۴ سال آینده است.
به نظر می‌رسد با همه قدم‌هایی که برای ورود ادبیات ایران به بازارهای جهانی برداشته شده هنوز ناشران ما به ضرروت فعال شدن در این بازار واقف نیستند، سرمایه‌گذاری کشورهای همسایه و منطقه در این خصوص و رشدی که ادبیاتشان در این زمینه داشته به خوبی نشان می‌دهد که ورود به بازارهای جهانی نشر که گردش مالی صنعت نشر را چندین برابر می‌کند، با سرمایه‌گذاری درست و از مسیر استاندارد می‌گذرد، این در حالی است که ما در ایران عمدتا در جاده دو طرفه ترجمه یک‌طرفه حرکت کرده‌ایم و ایران بازاری مناسب برای ورود کتاب‌هایی از کشورهای مختلف بوده است و اگر اقدماتی نیز انجام شده به همت برخی ناشران و آژانس‌های ادبی و راه‌اندازی طرح گرنت بوده است.
منبع: تسنیم
