بیست و هشتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب الجزایر ۲۰۲۵ (سیلا)، که مهم‌ترین رویداد فرهنگی این کشور به شمار می‌رود، پس از ده روز فعالیت فشرده و استقبالی فراتر از انتظار، روز شنبه ۸ نوامبر ۲۰۲۵ در کاخ نمایشگاه‌های پایتخت (سافکس) به کار خود پایان داد.
این دوره از سیلا ۲۰۲۵ که با رکورد بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب به شکلی بی‌سابقه (۵.۶ میلیون نفر) و حضور بیش از ۱۲۵۰ ناشر از ۴۹ کشور جهان همراه بود، نه‌تنها یک موفقیت آماری، بلکه آینه‌ای تمام‌نما از تحولات عمیق در سلیقه مخاطب، پویایی‌های هویتی و بحث‌های داغ فرهنگی، از جمله رقابت میان زبان‌های فرانسه و انگلیسی، در جامعه امروز الجزایر بود.
پایان رسمی سیلا ۲۰۲۵ و وعده تمدید دوره آینده
مراسم پایانی رسمی نمایشگاه بین‌المللی کتاب الجزایر با حضور خانم ملیکه بن دوده، وزیر فرهنگ و هنر الجزایر، و آقای محمد اقرب، رئیس نمایشگاه، برگزار شد.
وزیر فرهنگ در سخنرانی خود، ضمن ابراز افتخار از برگزاری موفقیت‌آمیز این رویداد، تأکید کرد که کتاب در قلب سیاست‌های فرهنگی ملی باقی خواهد ماند. او با اشاره به اینکه این موفقیت «حاصل یک کار گروهی و اراده دولت» بوده، وعده‌ای مهم برای دوره آتی داد:
با توجه به استقبال فوق‌العاده و حضور چشمگیر مخاطبان، قول می‌دهیم که مدت زمان برگزاری نمایشگاه در دوره آینده (سیلا ۲۹) تمدید خواهد شد تا زمان بیشتری برای گفتگوی فرهنگی و تبادل اندیشه فراهم آید.
در این مراسم، ضمن قدردانی از چهره‌های فرهنگی برجسته، جوایزی نیز اهدا شد:
- جایزه بهترین غرفه: به بخش کتاب‌های نفیس (جناح الکتب الفاخره) تعلق گرفت.
- جایزه کتاب اول من: (در دومین دوره خود) به برگزیدگان جوان در زبان‌های عربی، آمازیغی، انگلیسی و فرانسه اهدا شد.
برخلاف تصور رایج، موفقیت سیلا ۲۰۲۵ صرفاً در آمار خلاصه نمی‌شود. «لمیاء ورتیلان»، رئیس بخش فرهنگی روزنامه «الخبر»، بر یک «گذار کیفی» مهم تأکید می‌کند.
تغییر بافت مخاطب: نمایشگاه در تسخیر خانواده‌ها
به گفته ورتیلان، در حالی که در سال‌های گذشته نمایشگاه عمدتاً پاتوق روشنفکران و دانشگاهیان بود، امسال شاهد استقبال کیفی از سوی عموم و حضور چشمگیر خانواده‌های الجزایری بودیم. گسترش غرفه‌های ویژه کودکان و دانشجویان، نمایشگاه را به یک مقصد فرهنگی خانوادگی تبدیل کرده است.
ادبیات خیال‌پردازی (فانتزی) و وحشت
اگرچه این گرایش در سال‌های اخیر آغاز شده بود، اما امسال به اوج خود رسید. جوانان به شکلی چشمگیر به سمت ادبیات خیال‌پردازی در الجزایر و ژانر وحشت هجوم بردند. این پدیده که زمانی غربی تلقی می‌شد، اکنون با گسترش رسانه‌های اجتماعی، به بخشی از سلیقه غالب جوانان بدل شده است.
استقبال از نویسنده‌ای مانند «لولا» (Lola) برای امضای رمانش “الجن” (El Djinnb) به حدی بود که برای مهار ازدحام جمعیت، نیاز به دخالت پلیس شد.
رمان همچنان پیشتاز، اما تاریخ بازمی‌گردد
رمان، چه به زبان عربی و چه فرانسه، همچنان بر عرصه ادبی تسلط دارد. اما پدیده جدید امسال، رشد قابل توجه کتاب‌های «میراث» و تاریخ بود. به طور خاص، غرفه‌های «کتاب‌های نفیس» با استقبالی ویژه از سوی شخصیت‌های سیاسی و دیپلمات‌ها مواجه شدند.
نبرد زبان‌ها: آیا انگلیسی جای فرانسه را در الجزایر می‌گیرد؟
یکی از داغ‌ترین بحث‌های این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب الجزایر، مسئله زبان نشر بود. نبرد زبان‌ها در الجزایر با گرایش آشکار دولت به سمت تقویت زبان انگلیسی، وارد مرحله جدیدی شده است.
لمیاء ورتیلان در این باره تحلیلی ظریف ارائه می‌دهد:
- انگلیسی، زبان دانش: تقاضا برای زبان انگلیسی به عنوان زبان دانش، پیشرفت و روزگار به شدت در حال افزایش است.
- فرانسه، زبان فرهنگ: با این حال، زبان فرانسه به این سادگی عقب‌نشینی نخواهد کرد. این زبان، زبان اندیشه، ادبیات و فرهنگ است و جایگاه خود را تثبیت کرده است.
- بخشی از هویت: ورتیلان تأکید می‌کند: «روشنفکر الجزایری با زمینه آموزشی فرانسه بزرگ شده… زبان فرانسه بخشی از فرهنگ ملی است.»
- گذار نسلی: به باور او، جایگزینی کامل فرانسه «به سال‌ها زمان و نسل جدیدی نیاز دارد». این چندزبانگی (عربی، آمازیغی، فرانسه و انگلیسی) یک «سرمایه» برای زبان ملی است.
سکویی برای صداها: حضور پررنگ زنان و محوریت هویت
سیلا ۲۰۲۵ صحنه‌ای برای طرح مباحث هویتی و درخشش نویسندگان زن بود. حضوری که از آن به عنوان راهبردی برای تقویت هویت ملی یاد شده است.
- شعر به مثابه مبارزه: بانوی شاعر کلثوم دفوس با سه‌گانه‌ای درباره مبارزات زن الجزایری حضور داشت.
- ادبیات به مثابه وفاداری: کتاب مادرم (أمی) نوشته ملیکه بورنان، که داستان واقعی ۶۰ سال رنج مادرش را روایت می‌کند، از آثار پرمخاطب بود.
- نشر زنانه‌نگر: نشر انگیزه‌ها (دار دوافع للنشر) برای اولین بار با غرفه‌ای مستقل و آثاری با منظر زنانه‌نگر عربی معاصر حاضر شد.
از هوش مصنوعی تا فلسطین: محورهای فرهنگی سیلا ۲۰۲۵
فراتر از عرضه کتاب، نمایشگاه امسال میزبان برنامه‌های جانبی متنوعی بود که نشان‌دهنده دغدغه‌های روز جامعه الجزایر است:
- شعار و مهمان ویژه: این دوره با شعار «کتاب، تلاقی فرهنگ‌ها» و با حضور جمهوری اسلامی موریتانی به عنوان مهمان ویژه برگزار شد.
- فناوری: برگزاری نشست‌هایی پیرامون «خلاقیت و نشر در عصر هوش مصنوعی».
- آرمان‌های منطقه‌ای: هم‌اندیشی‌هایی در حمایت از آرمان‌های آزادی‌خواهانه، به ویژه مردم فلسطین و صحرای غربی.
- بزرگداشت‌ها: گرامیداشت صدمین سالگرد تولد «فرانتس فانون» و جایگاه «امیر عبدالقادر».
این تداوم نشان می‌دهد که «سیلا» خود را تنها یک بازار کتاب نمی‌بیند، بلکه یک بستر سیاسی-فرهنگی فعال در منطقه است.
اگرچه تعداد ناشران، کشورها و عناوین در دوره ۲۸ کمی کاهش داشته، اما رکورد بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب تقریباً دو برابر شده است. این جهش خیره‌کننده، نشان‌دهنده موفقیت نمایشگاه بین‌المللی کتاب الجزایر ۲۰۲۵ در جذب مخاطب عام و گذار به یک رویداد فرهنگی-اجتماعی فراگیر است.
