وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در آیین تجلیل از اعضای شورای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی نمایشگاه کتاب سی‌وپنجم گفت: دولت نسبت به حوزه فرهنگ نگاه اقتصادی ندارد. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برای ما تنها محلی برای عرضه کتاب نیست، بلکه یک جشن بزرگ فرهنگی و هویتی است.
آئین تجلیل از اعضای شورای سیاستگذاری و شورای برنامه ریزی سیوپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، یکشنبه (۲۸ مرداد ۱۴۰۳) با حضور محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی این وزارتخانه و رییس نمایشگاه کتاب تهران و علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران و قائم مقام نمایشگاه کتاب تهران در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد. در این مراسم همچنین از گزارش تحلیلی سیوپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در هشت مجلد رونمایی شد.
حاکمیت در عرصه فرهنگ جایگاه تنظیم‌گری و حمایت دارد
محمدمهدی اسماعیلی در این نشست گفت: از همه همکاران در حوزه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اعضای شورای سیاستگذاری و شورای برنامه ریزی و همچنین اهالی نشر و کتاب تشکر می‌کنم که این کار متعلق به آن‌هاست و ما نیز این افتخار را داریم که در کنار آن‌ها قرار بگیریم. در حوزه فرهنگی، حاکمیت را در جایگاه تنظیم‌گری و حمایت می‌دانیم و این حوزه به دلایل متعدد نیازمند حمایت گسترده است. ما نسبت به حوزه فرهنگ نگاه اقتصادی نداریم و این توقع تحلیل چهارچوب‌هایی را دارد که بعضا شاید از سیاستگذاری اصلی فاصله بگیرد. لذا باید با نگاه پارلمانی و واقع بینانه برای ترویج حوزه مطالعه و کتاب برنامه‌ریزی جامع و کاملی صورت بگیرد.
وی افزود: نمایشگاه کتاب برای ما تنها محلی برای عرضه کتاب نیست، بلکه یک جشن بزرگ فرهنگی و هویتی است. ما به نمایشگاه کتاب به عنوان عنصر نمایشگر شان فرهنگی جامعه ایرانی نگاه می‌کنیم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: عمده هزینه‌های سیوپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را حامیان مالی تامین کرده‌اند و اگر می‌خواستیم بخش مجازی نمایشگاه را نداشته باشیم، این رویداد به صورت کاملا خودگردان برگزار می‌شد و نیازی نداشت ریالی از بودجه دولتی دریافت کند، ولی ما به دنبال عدالت فرهنگی بودیم. با هزینه کردن این اعداد و ارقام در جای دیگر نیز شاید اتفاقی خوبی رخ دهد، ولی ما به این تبلور روح فرهنگی کشور نیازمندیم، چراکه هیچ‌چیزی در حوزه فرهنگ و هنر این ویژگی را مانند نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران پیدا نمی‌کند که سابقه داشته باشد و ما موظف هستیم که سنت‌های خود را حفظ کنیم.
اسماعیلی در ادامه با بیان اینکه در زمانه همه‌گیری ویروس کرونا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را تحویل گرفته است، گفت: آن روز خبرنگاران از من پرسیدند اولویتم چیست که گفتم حل آسیب‌های کرونا برای جریان فرهنگی کشور. جریان فرهنگ و هنر یک جریان مخاطب‌محور و اجتماع‌محور است و خالی شدن عرصه اجتماعات فرهنگی موجب آسیب‌های هویتی می‌شود. بر این اساس همت کردیم و همه جشنواره‌های فجر در بهمن ۱۴۰۰ را به صورت حضوری برگزار کردیم و علی‌رغم تذکرهایی که ستاد کرونا به لحاظ مسائل ایمنی و بهداشتی می‌دادند، ما معتقد بودیم که شاید مجبور باشیم برای مدت‌ها با کرونا زندگی کنیم و نباید فرهنگ تعطیل شود.
وی ادامه داد: اگر همت و تحکم رئیس‌جمهور شهید نبود، دانشگاه‌ها و مدارس ظرفیت بازگشایی را در آن زمان از دست می‌دادند و اجتماعات از هم پاشیده بود، اما علی‌رغم اینکه بسیاری از کشورها هنوز با کرونا درگیر بودند، ما تلفات آن را در کشور به صفر رساندیم و به اجتماعات بازگشتیم و چون این یک روایت پیشرفت و امیدزا است به آن پرداخته نشد. نمایشگاه ۱۴۰۲ به قدوم رهبر عزیز، حکیم، فرزانه و فرهنگی انقلاب متبرک شد و نفس تازه‌ای را در کالبد اهالی فرهنگ دمید. دو روز پس از آن دیدار در حاشیه جلسه‌ای که خدمت مقام معظم رهبری رسیده بودم، ایشان پرسیدند از نمایشگاه چه‌خبر و زمانی که از رونق آن گفتم، با رضایتمندی گفتند که ایشان نیز این اتفاق را مشاهده کرده‌اند. اینکه مقام معظم رهبری این دغدغه را داشتند که سه ساعت زمان گذاشتند، از نمایشگاه بازدید کردند و درباره آن صحبت کردند امیدزا بود و توجه را به جامعه داد که باید جامعه ما کتابخوان باشد.
اسماعیلی اضافه کرد: الحمدالله اتفاقات خوبی رخ داده است. البته که منتقدانی داریم، اما در این سه سال تلاش کردیم که گوشی شنوا داشته باشیم. بر این اساس برای پاسخ به انتقادات با یک روش علمی، نقاط قوت و ضعف نمایشگاه کتاب را بررسی کردیم. این اتفاق مهمی است و خوشحالم که این اتفاق رخ داد که در وبگاه نمایشگاه کتاب در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان انجام اقداماتی که در جهت ایجاد یک نمایشگاه دائمی برای فرهنگ صورت گرفته است، ادامه داد: سال گذشته با حمایت رئیس‌جمهور شهید در تقاطع بلوار کشاورز و خیابان حجاب مقدمات مکانی را تحت عنوان آسمانه هنر فراهم کردیم اما وارد حوزه عملیاتی نشد. ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان ارزش آن ملک بود که ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان از املاک خود را تهاتر کردیم و سازمان برنامه و بودجه باقی آن را تامین کرد.
اسماعیلی با اشاره به ظرفیت‌های مصلی تهران گفت: مصلی باید به مرکز فرهنگی پایتخت تبدیل شود. اما طرح آسمانه هنر کارهای ابتدایی و مهیا سازی آن انجام شد ولی متأسفانه به مرحله اجرایی نرسید. طرح آسمانه‌هنر به عنوان پرونده باز تحویل مدیریت جدید می‌شود و امیدوارم این طرح به مرحله اجرا برسد.
وی با بیان اینکه برخی اوقات نیز ملاحظات اجتماعی برای برگزاری نمایشگاه در مصلی وجود داشت، اضافه کرد: به عنوان مثال در سال ۱۴۰۲ موضوع فتنه اتفاق افتاده بود و برخی ناملایمتی داشتند و ممکن بود اتفاقات اجتماعی ناهنجار رخ دهد، اما ما ایستادیم و باید از مردم، ناشران و غرفه‌داران تشکر کنم که فتنه فرهنگی دشمن را در نمایشگاه کتاب ۱۴۰۲ خنثی کردند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه کاغذ مسئله مهم دیگری برای ما بود، گفت: به یاری خداوند با اقداماتی که صورت گرفته است، ظرفیت تولید کاغذ کشور از ۴ هزار تن به ۱۳۰ هزار تن خواهد رسید. مقام معظم رهبری که در سال ۱۴۰۲ به نمایشگاه آمدند ناشران درباره مشکل کاغذ به ایشان اطلاع‌رسانی کردند و ایشان نیز مرتبا به من تذکر دادند و ما در سال ۱۴۰۳ کاغذهای چاپ‌رنگ را به ایشان نشان دادیم.
وی با اشاره به گزارش عملکردی که قرار بود از جمع بندی نمایشگاه به رئیس‌جمهور شهید برسد، گفت: پس از نمایشگاه کتاب قصد ارائه گزارش عملکرد به آیت‌الله رئیسی را داشتم که متاسفانه آن حادثه تلخ رخ داد. متاسفانه جای آیت‌الله رئیسی پرشدنی نیست و مقام معظم رهبری نیز شهادت ایشان را خسارت جبران‌ناپذیر نامیدند. خداوند این شهید حوزه فرهنگ و عالی‌مقام را رحمت کند.
دولت توانایی تامین هزینه‌های اجرایی نمایشگاه را نداشت
یاسر احمدوند نیز در این نشست بیان کرد: خدا را شاکر هستیم که نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سیوپنجمین دوره خود، در ترازی بالا و سطحی مطلوب برگزار شد. اگرچه کام ما یک روز پس از اتمام نمایشگاه با به شهادت رسیدن رئیس‌جمهور فقید، تلخ شد و فرصتی به وجود نیامد تا جلسه‌ای برگزار و دستاوردهای نمایشگاه را بررسی و ارزیابی کنیم. شهادت رئیس‌جمهور باعث شد حس و حالی که از نمایشگاه به جامعه فرهنگی تزریق شده بود، تغییر کند و برگزاری این جلسه نیز بابت همین موضوع به تاخیر افتاد، اما این وظیفه ما بود که از زحمات دست‌اندرکاران نمایشگاه تشکر کرده و دستاوردها را بررسی کنیم.
وی افزود: زمانی که دولت سیزدهم مستقر شد در برخی حوزه‌ها با گزاره ادامه دادن یا تعطیل کردن برخی از کارها مواجه بودیم که یکی از آن‌ها نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود و نمی‌دانستیم که آیا می‌توان با این وضعیت، برگزاری نمایشگاه را ادامه داد یا باید از آن صرف نظر کرد، چراکه برگزاری آن با انتقادهایی جدی مواجه بود.
معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: هزینه برگزاری نمایشگاه، هزینه هنگفتی بود و دولت توان تامین هزینه‌های آن را نداشت و این گزاره مطرح می‌شد که اگر این هزینه در قسمت‌های دیگر برای نشر صرف شود بهتر و برای نشر نیز مفیدتر است. هچنین گفته می‌شد کتابفروشی‌ها از برگزاری نمایشگاه متضرر می‌شوند، نمایشگاه تبدیل به فروشگاهی بزرگ و از ویژگی‌های فرهنگی خود خارج شده است، از وجه بین‌المللی فاصله گرفته و کتاب‌سازی در نمایشگاه بی‌داد می‌کند، برگزاری و اجرای نمایشگاه ضعیف است و مشکلات عدیده اجرایی وجود دارد، شفافیت مالی وجود ندارد و ناکارآمدی در نحوه علمکرد در خصوص بن‌های خرید وجود دارد. این‌ها گزاره‌های پیش روی دولت سیزدهم بود و تمام آن‌ها درست بود اما امروز که دولت دارد تحویل می‌شود، تمام این گزاره‌ها برعکس شده است.
دسترسی تمام ایرانیان به نمایشگاه فراهم شد
احمدوند در بخش دیگری از سخنان خود درباره شفاف شدن عمده امور نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: امروز در شرایطی قرار داریم که بن‌ها به صورتی کاملا شفاف برای خرید کتاب هزینه می‌شود و مشخص می‌شود با هر بن چه کسی، چه کتابی خریداری کرده است، همچنین ورود کتاب‌سازها به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ممنوع شد و نگذاشتیم کتابفروش‌ها آسیب ببینند. علاوه بر آن نمایشگاه که یک فروشگاه بزرگ بود و ناشران آموزشی در آن پرفروش بودند جای خود در صدر فروش را به ناشران کودک دادند و این یعنی نمایشگاه فرهنگی‌تر شده است. همچنین همه مردم ایران با توسعه بخش فروش و به واسطه نمایشگاه مجازی به نمایشگاه کتاب دسترسی داشتند و دسترسی به نمایشگاه فقط ویژه شهروندان تهرانی نبود.
وی اضافه کرد: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با کمک گرفتن از حامیان مالی، درآمد تبلیغاتی و مشارکت‌های اجرایی از نظر مالی توانست حداکثر هزینه‌های اجرایی خود را تامین کند و آنچه دولت هزینه کرد صرف یارانه و پست کتاب‌ها شد. در این شرایط با اینکه هزینه نمایشگاه بسیار افزایش پیدا کرده بود، اما هزینه اجرایی از محل درآمدهای نمایشگاه تامین و بار دولت از نظر هزینه‌های اجرایی سبک شد. اکنون می‌توان ادعا کرد که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران متحول شده است، رونق اقتصادی و فرهنگی دارد و شفاف، پرمخاطب و آبرومند است. البته که نمایشگاهی در این ابعاد حتما ضعف‌هایی نیز دارد، اما این گزاره که نمایشگاه را تعطیل کنیم منتفی شده و از آن مرحله‌ها عبور کرده است. امروز اصل برگزاری نمایشگاه و اتفاقات خوب حاصل از برگزاری آن تثبیت شده و رشد کرده، چرا که اتفاقات موثری در آن رخ داده است.
رئیس جمهور فقید نسبت به برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اهتمامی ویژه داشت
معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نمایشگاهی بود که رئیس‌جمهور محترم و فقید نسبت به آن در این سه سال اهتمام داشتند و در خصوص برگزاری آن مراقبت، حمایت و پیگیری کردند. همچنین نهادهای مختلف حاکمیتی نیز همیاری کردند تا این رویداد شکل بگیرد که امروز برگزاری آن موجب افتخار است. از همه مهم‌تر این است که طی دو سال، مقام معظم رهبری از نمایشگاه بازدید کردند و حتی یک نکته انتقادی از نمایشگاه، صنعت نشر و حوزه کتاب از بیان ایشان شنیده نشد، بلکه تکریم و تمجید کردند که این افتخاری است برای مجموعه وزارتخانه و کسانی که در نمایشگاه خدمت کردند.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران توان ایجاد نشاط اجتماعی دارد
علی رمضانی نیز در این نشست گفت: این جلسه پایان‌بندی سه دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است و برخی نکاتی که بیان می‌شود شاید مربوط به نمایشگاه امسال نباشد، بلکه در خصوص روند طی شده است. به خاطر دارم در سال ۱۴۰۰ وقتی درباره برگزاری نمایشگاه ۱۴۰۱ بحث می‌کردیم، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ستاد کرونا علی‌رغم‌مخالفت‌ها به دلیل احتمال پدید آمدن سویه جدید آن ویروس، برگزاری نمایشگاه را مطالبه می‌کردند و با اقداماتی که صورت گرفت، پس از بازگشایی مدارس، دومین اقدام بزرگ دولت که جامعه را از انزوا درآورد برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران پس از کرونا بود و این بزرگترین مزیت نمایشگاه کتاب تهران است که توان ایجاد نشاط اجتماعی را دارد.
وی افزود: در سال ۱۴۰۲ نیز برخی بیان می‌کردند که ممکن است در خلل برگزاری نمایشگاه مشکلاتی رخ دهد. به دلیل اتفاقات پاییز سال ۱۴۰۱ بیشترین فشار به فرهنگ و هنر وارد شد، اما با تلاش دست‌اندرکاران نمایشگاه به خوبی برگزار شد و توانست نشاط اجتماعی و فضای فرهنگی عمومی را به جامعه برگرداند.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران ادامه داد: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یکی از بزرگترین و قطعا پربازدیدترین نمایشگاه‌های کتاب دنیاست و بزرگترین فعالیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز محسوب می‌شود که در این دوره به واسطه گسترده شدن در سراسر کشور، این فعالیت بزرگتر شد، چراکه همه مردم بدون اینکه احساس محرومیت کنند از آن استفاده کردند. بنابراین جا دارد از تمام کسانی که در برگزاری سه دوره نمایشگاه کتاب تهران تلاش کردند، تشکر کنم.
قائم مقام سیوپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران همچنین درباره نحوه انتخاب میهمان ویژه نمایشگاه نیز اشاره کرد: در گذشته ممکن بود برای پیدا کردن میهمان ویژه نمایشگاه تلاش‌های بسیاری صورت بگیرد، اما امروز با ترافیک درخواست میهمان‌های ویژه مواجه هستیم و در سطح مطلوبی قرار داریم.
وی ادامه داد: آمار انتشار کتاب کشور در سال گذشته ۱۳ هزار و ۱۵۰ میلیارد تومان بود که فقط در نمایشگاه امسال حدود ۶۰۰ میلیارد تومان در ۱۱ روز تعامل مالی برقرار شد و مردم برای کتاب هزینه کردند. همچنین نمایشگاه توانست با نیازهای روز خود را وفق دهد و از جنبه سیاستگذاری از تمام زنجیره‌های حوزه نشر دفاع کند و برنامه‌های فرهنگی نمایشگاه نیز از گوشه به بطن آمد.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران عنوان کرد: فعالیت‌های این‌چنینی در برخی دستگاه‌های دیگر، شاید سازمان‌های عریض و طویلی را طی یکسال درگیر کند اما مجموعه وزارتخانه با استفاده از ظرفیت‌های اتحادیه‌ها، اصناف و تشکل‌ها این رویداد را به عنوان یک رویداد جاری خود که همواره به ارتقاء آن می‌اندیشد، برگزار کرد که مولود‌هایی داشت و موجب روش‌هایی شد که پس از آن نیز ادامه پیدا کرد. به عنوان مثال می‌توان به سرای اهل قلم اشاره کرد که در دوره‌های ابتدایی نمایشگاه محلی برای گفت‌وگوی اهالی نشر بوده و فعالیت آن ادامه یافت. همچنین فعالیت شبکه تلویزیونی کتاب که یکی از اضلاع مهم ساخت برنامه‌های متعدد صدا و سیما در خصوص کتاب است نیز به آن اضافه شد.
رمضانی گفت: این پروژه بزرگ موفق نمی‌شد، مگر با حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه‌های زیرمجموعه دیگری مانند نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد و شورای سیاستگذاری و مدیران کمیته‌های برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران. در یکی از جلسات ابتدایی نمایشگاه این دوره گفته شد که اگر بتوانیم برخی نکات را در فضای ذی‌نفعان خود به آزمون بگذاریم و از آن‌ها سوال کنیم، می‌توانیم نمایشگاه را با یک استناد علمی و اجتماعی ارتقاء دهیم. فعالیت نمایشگاه یک پیمایش ۳۶۰ درجه است که امروز کار آن پایان گرفته است و از عناصر مختلف دخیل از جمله ناشران، خریداران حضوری، مجازی، دست‌اندرکاران و... گزارش تهیه و جمع‌بندی شده که این یک سکوی تغییر در دوره سی‌وششم نمایشگاه خواهد بود و مدیران بعدی با مطالعه آن متوجه می‌شوند که مطالبه مردم و ناشران در نمایشگاه چه مواردی است.
