عبدالحسین کلانتری در «شب شاعران» گفت: شعر محور همبستگی اجتماعی و امتداد تاریخی و تمدنی ما بوده و هست، لذا قابل تقلیل به وجوه زیباییشناختی نیست.
«شب شاعران» شامگاه شنبه (۲۶ آبان ۱۴۰۳) همزمان با چهارمین روز از هفته کتاب سیودوم با حضور عبدالحسین کلانتری؛ معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی رمضانی؛ مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران و دبیر سی و دومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران و جمعی از شاعران شاخص در سرای اهل قلم برگزار شد.
عبدالحسین کلانتری، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در «شب شاعران» این دیدار گفت: مطلعم که به صورت خاص در حوزه فرهنگ تمدن ایرانی و اسلامی، رسوب تمام اندیشهها، ارزشها، معارف و شناختی که شکل گرفته در قالب شعر صورتبندی شده و جمع فضایل اخلاقی ایرانیان و ساختار نظام ارزشی و اخلاقی ایرانیان از گذشته تاکنون در قالب شعر و روایتها بوده است. لذا شعر هیچوقت به شکل مجرد فقط شعر مطلق نبوده که صرفا کارکرد زیباشناسانه داشته باشد. در واقع شعر سرشار از آموزهها بوده است. شعر محور همبستگی اجتماعی و امتداد تاریخی و تمدنی ما بوده و هست، لذا قابل تقلیل به وجوه زیباییشناختی نیست. هرچند این به معنای بی اهمیت بودن وجه زیباشناسانه آن نیست، بلکه به معنای توجه به سایر ابعادی است که میتواند یک نظام اجتماعی را امتداد ببخشد و آن را از سایر ملل و تمدنها مجزا کند.
وی افزود: وظیفه ما در پاسداشت و صیانت از این میراث تاریخی که افق ما را تصویر میکند سنگینتر است و باید بدانیم که این حوزه نقطه تمایز، اعتلاء و مزیت رقابتی فرهنگی ماست و باید به آن توجه ویژه کرد، به خصوص که پس از انقلاب اسلامی با تحولاتی که صورت گرفته و توجه ویژهای که مقام معظم رهبری نسبت به این موضوع داشتند، لازم است ما هم توجه بیشتری به این امر داشته باشیم.
معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: با توجه به تجارب و پیشنهادهایی که وجود داشته است، تغییرات ساختاری صورت گرفته و ما امروز میراثدار این تحولات هستیم. قطعا برخی نقاط مثبت و برخی نقاط ضعف وجود داشته و اکنون در نقطهای قرار داریم که باید مسیر طی شده را بازآرایی کنیم و متناسب با جامعه امروز خود، پیشنهادهایی را برای اعتلاء این حوزه فرهنگی خاص ارائه دهیم. بنابراین انتظار دارم شاعران در این راه به ما کمک کنند، چراکه شاید ادراک دانشجویی مختصری از اهمیت این حوزه فرهنگی داشته باشم اما از پیچ و خمهای درونی آن آگاهی چندانی ندارم و به کمک شاعران در این راه نیاز دارم.
وی گفت: این حوزه تاکنون برایم آنقدر قابل اهمیت بوده که در دوره پیشین که در وزارت علوم حضور داشتم، سعی کردم از این ظرفیت استفاده کنم و به عنوان مثال کانونهای ادبی تقویت شد و در خدمت شاعران در برنامههای مختلف بودهایم و تکاپویی در بدنه دانشجویی در حوزه شعر و ادبیات صورت گرفت.
کلانتری عنوان کرد: وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر این تاکید دارند که باید نسبت به حوزه شعر و ادبیات توجه ویژهای صورت بگیرد و این حوزه تقویت شود اما با پیشنهادهایی که شاعران میدهند باید بررسی کرد چگونه میتوان این کار را انجام داد. هرچند باید به این نیز توجه داشت که منابع ما محدود است و باید بدانیم نقطه اهرمی کجاست تا بتوان با تغییر کوچکی بیشترین بهره و منافع را کسب کرد، چراکه اساسا تفکر راهبردی همین است. این را نیز باید مدنظر داشت که اگر این حوزه فرهنگی را تقویت کنیم، آوردههای آن صد برابر سایر حوزهها برای کشور است، چراکه ظرفیتهای بسیاری وجود دارد و اگر دنبال پیوستگی فرهنگی و تمدنی هستیم، لاجرم باید به این حوزه فرهنگی خاص توجه کنیم.
معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: باید تلاش کنیم تا بودجه را افزایش دهیم که این نیازمند پوشیدن کفش آهنین، چانهزنی و تلاش فراوان است و کمک شاعران را میطلبد تا مسئولان امر را متوجه کنیم که هزینه کردن در حوزه فرهنگ، سرمایهگذاری است و اگر هزینه نکنیم باید در آینده ده برابر هزینه کنیم تا به نقطه اول بازگردیم. همبستگی اجتماعی، نشاط اجتماعی و پیوستار تمدنی ما به واسطه شعر تامین شده، میشود و خواهد شد و اگر داعیهای در این حوزه وجود دارد و به فکر تمدن جدید اسلامی هستیم، بدون فعالیت و حضور فعال شعر و ادبیات امکان تحقق آن وجود ندارد. البته که جهشهایی در دورههای گذشته در این حوزه صورت گرفته اما با نقطه مطلوب بسیار فاصله داریم. متاسفانه حوزه فرهنگ مظلوم است و ربطی به جریانهای سیاسی هم ندارد.
کلانتری ادامه داد: شاید یکی از کارهای اساسی که در فرهنگ و به صورت خاص در حوزه شعر باید انجام دهیم این است که حوزه شعر فراتر از تلاطمات سیاسی نقش خود را ایفا کند. البته که نباید شعر نسبت به مسائل خنثی باشد اما سیاستزدگی آفت بزرگی در حوزه فرهنگ است. باید به این توجه داشت که دو معضل اساسی حوزه فرهنگ، اقتصادزدگی به معنای سیطره منطق اقتصاد بر حوزه فرهنگ و دیگری سیاستزدگی عرصه فرهنگ است. عرصه سیاست عرصه قدرت است اما عرصه فرهنگ عرصه صلح، همدلی، مهر و دوستی است و اتفاقا در جایی به خروش میآید که این موارد خدشهدار شود.
معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در عرصه فرهنگ هم مقابل حرکتهای وحشیانه رژیم صهیونیستی میایستیم، چراکه صلح و انسانیت را به چالش کشیده است. در واقع در اینگونه موارد ورود پیدا میکنیم اما اینکه بابت هر مسئله جزئی و پیرو تلاطمات سیاسی روز شعر ورود پیدا کند به کلیت ساحت فرهنگ و شعر ضربه وارد میشود. باید حوزه حرفهای شعر را احیا کنیم و اتفاقا این حوزه متعهد به ارزشهای والای انقلاب اسلامی است و در چارچوب انقلاب نیز توان ایجاد فضا برای سلایق و علایق مختلف وجود دارد. توان دولت در حل مشکلاتی که صورتبندی میشود، آنقدر زیاد نیست و در زمانی زیست میکنیم که مشکلات را باید با لحاظ کردن همه ذینفعان و فرابخشی حل کرد. میانداری ظرفیتها برعهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و کاری که دولت باید انجام دهد زمینهسازی برای مشارکت مجموعههای مختلف است. باید این را نیز بدانیم که ظرفیت انقلاب اسلامی بسیار فراتر از تصورات ماست و نباید به واسطه سلایق محدود خود، جریانات را طرد کنیم و احساس طرد کردن را به وجود آوریم، بلکه باید فضا و فرصت داده شود تا همه ورود پیدا کنند و از ظرفیتهای همافزا برای تعالی حوزه فرهنگ و ادبیات استفاده کنیم.
علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران و دبیر سی و دومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران نیز در این نشست بیان کرد: در مراسم معارفه معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر محترم نسبت به موضوع شعر و ادبیات تاکید ویژهای داشتند و امیدوارم به شکل مناسبی دغدغه ایشان و مطالبات شاعران پاسخ داده شود و در دوره کوتاهمدت یا میانمدت بتوانیم از نقطه فعلی پیشرفت داشته باشیم تا اتفاقات خوبی در حوزه شعر کشور رخ دهد.
تعامل شاعران ایران و جهان
رضا اسماعیلی، شاعر در ادامه این نشست عنوان کرد: تعامل شاعران ایران با شاعران جهان بسیار کم است و شاعران معاصر ایران به علت ترجمه نشدن آثار آنها در جهان شناخته نشدهاند و سفرهای فرهنگی نیز وجود نداشته تا شاعران به کشورهای دیگر سفر کرده و با اهالی قلم کشورهای دیگر آشنا شده و با آنها ارتباط بگیرند. همچنین باید زمینهای فراهم کنیم تا جشنوارههای جهانی مختلف شعر مانند جشنوارههای سینما و موسیقی اطلاعرسانی شوند تا شاعران و نویسندگان ایران بتوانند در آن شرکت کنند و زمینه رشد و بالندگی ادبیات ایران فراهم شود.
علیرضا قزوه نیز در ادامه بیان کرد: نخستین دغدغه من شعر شاعران فارسیزبان است و در نشر شاعران فارسی زبان نیز شعرهای شاعران کشورهای مختلف هند، افغانستان، تاجیکستان و… را نیز چاپ کردهام. معتقدم باید در کشورهای مختلف حضور پیدا کنیم و در این زمینه کار کنیم.
اسماعیل امینی نیز در نشست گفت: استعاره نادرستی را که در عالم سیاست وجود دارد و اصلاحطلب و اصولگرا را از هم جدا کرده نمیتوان در شعر اجرا کرد. متاسفانه به محض اینکه کسی مطابق میل ما رفتار نمیکند، خود را مجاز میدانیم که با او ناجوانمردانه برخورد کنیم و به نظرم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی میتواند مقابل اینگونه رفتارها بایستد. اگر قرار است حاکمیت از کار فرهنگی حمایت کند، باید از همه فعالان فرهنگی حمایت کند. به عنوان مثال وقتی حق شاعر یا نویسنده توسط ناشر پایمال میشود، یا هنرمندی برای انجام کار فرهنگی به دردسر میافتد باید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ورود کرده و از حق او دفاع کند. روزی میرسد که سیاست مجبور میشود به نفع فرهنگ و دین عقبنشینی کند.
تبعیض میان ادبیات و سینما رفع شود
افشین علا، شاعر در ادامه این نشست بیان کرد: تصور میکنم به بلوغ و پختگی رسیدهایم و نباید توقعات بیجا از دولت داشته باشیم، چراکه نمیتوان از دولت انتظار داشت همه مشکلات را حل کند. در این شرایط انتخاب دکتر صالحی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب بسیار خوبی بود اما این نکته خطاب به تمام دولتهاست که بدانند گذشت آن دورهای که شاعران زینتالمجالسی برای برنامههای مناسبتی بودند. تصور نمیکنم شاعری ذوق و شوق این را داشته باشد که در یک برنامه رسمی اثر خود را عرضه کند، چراکه آثار به خوبی در فضای مجازی منتشر میشود.
وی افزود: متاسفانه در تصمیمگیریها و تصمیمسازیها با شاعران مشورت نمیشود، بهایی به آنها داده نمیشود و شاعران تا زمانی ارج و مقام دارند که در مراسم مختلف شعر بخوانند و بنشینند. اگر همه ما از دهه ۶۰ خاطرات بسیار خوبی داریم برای این بود که شاعران برای خود هویت داشته و جریانساز بودند. اگر حوزه هنری متشکل از شاعرانی بود، هرکدام از آنها شخصیت فرهنگی بودند که حرف آنها در حاکمیت خریدار داشت، نظریه درست میکردند و پیرو و مقلد داشتند اما هرچه گذشت مسئولان سلبریتیزده شدند. باید توجه داشت که به شدت در حوزه فرهنگ بین سینما و ادبیات تبعیض قائل میشویم و ناز هنرمندان عرصه سینما خریدار دارد اما در ادبیات اینگونه نیست.
افشین علا همچنین تصریح کرد: توقع دارم در این دولت تعاملهای جدی بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت امور خارجه شکل بگیرد تا گنجینه شعر فارسی از درون صادر شود. موضوع رایزنهای فرهنگی نیز برای یکمرتبه باید مشخص شود که چرا جز موارد خاص مانند علیرضا قزوه و موسوی گرمارودی از شاعران در این امر استفاده نمیشود. حاکمیت چرا به این نتیجه نمیرسد که صادقترین و وفادارترین کسانی که میتوانند پیام نظام، دین، تمدن، آیین و انقلاب اسلامی را صادر کنند اهل قلم هستند.
علا ادامه داد: یکی از دستاورهای ما پس از انقلاب اسلامی ادبیات کودک و نوجوان است و ما در این امر در دنیا درخشیدهایم، اما اکنون شارجه پایگاه تصویرسازی کتاب کودک شده است و به نظرم در این زمینه باید اقدامی سریع انجام شود تا ظرفیتهای خود را از دست ندهیم.
سعید بیابانکی نیز در ادامه این نشست گفت: بعضا ممیزیهایی در کتابهای شعر اتفاق میافتد که دستمایه طنز و تمسخر قرار میگیرد، چراکه کسانی ممیزی انجام میدهند که تخصصی در امور شعر ندارند و امیدوارم این روند تغییر کند. مورد بعدی ایجاد راه ارتباطی سریعالوصول با معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، چراکه بعضی اوقات نیاز به تصمیمگیریهای جدی و فوری وجود دارد. همچنین اعتباری باید برای برخی از افراد برجسته حوزه شعر قائل شوید تا نیاز به مجوز نداشته باشند.
وی اضافه کرد: اطلاع ندارم گواهینامه درجه یک هنری چه اعتباری دارد و چه تفاوتی با لوح تقدیر دارد، چراکه هویت اعتباری و فرهنگی خاصی ندارد و اینکه صندوق اعتباری هنر بابت آن ماهیانه دو میلیون تومان به حساب ما واریز کند نیز برای ما کسر شان و توهین به هنرمند است.
مرتضی کاردر نیز در ادامه این نشست عنوان کرد: در جشنواره شعر فجر باید تفاوت آثار مشخص شود و رقابت در آن معنا داشته باشد. اگر از ابتدا مشخص باشد چه کسی برگزیده میشود، برگزار نکردن جشنواره بهتر است. در بعضی سالها بخشهایی قوت گرفته ولی در سالهای بعد فراموش شده. در خصوص پرورش استعدادها از آقایان غلامرضا طریقی و حامد محقق بابت تاسیس و اداره کردن پایگاه نقد شعر و برگزاری دورههای آموزشی شعر کلک خیال تشکر میکنم، چراکه استعدادهای بسیار شگفتانگیزی در آنها کشف و شکوفا میشوند اما باید از این استعدادها حمایت شود که متاسفانه اتفاقی صورت نمیگیرد.
وی ادامه داد: در خصوص تجلیل از شاعران نیز، فعالیت بدون کار پژوهشی معنا ندارد و اگر عموم مردم اطلاع نداشته باشند فایدهای ندارد. باید برای تجلیل از هرکدام از شاعران پیشکسوت و تاثیرگذار بابت یک عمر فعالیت شاعری، حداقل یکسال برنامهریزی کرد. باید به این نیز توجه کرد که توجه به ادبیات کهن اساسا در دولت کم بوده؛ کنگره ملی و بینالمللیها بسیار کم بوده است و در جشنواره شعر نیز کاری در این خصوص صورت نگرفته است.
فاطمه راکعی نیز در این نشست گفت: نقدهای علمی و اصولی در مورد شعر کشور کم صورت میگیرد و نقدها بیشتر ذوقی و پراکنده است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باید در این زمینه تلاشی انجام دهند. چهارسال زمان کمی نیست و کارهای بزرگی میتوان انجام داد. کارهای پژوهشی نیز باید صورت بگیرد تا تکنیکها و نظریههای نوین در رشد شعر به شاعران کمک کند. باید به شعر ملل، شعر جوان، شعر زنان و شعر اقوام نیز توجه ویژهای شود.
عبدالجبار کاکایی نیز در ادامه این دیدار بیان کرد: رفع ممیزی در حوزه کتاب نکتهای است که باید صورت بگیرد، باید این را عادت دهیم تا خود مردم سلایق خود را تربیت کنند و با میزان تقاضا، ممیزی توسط خود مردم صورت بگیرد. در این راستا باید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعتمادسازی کند تا نگاه بیگانهواری که از بیرون به این وزارتخانه وجود دارد، از بین برود و شاعران با عنوان مرسوم دولتی و غیردولتی تقسیمبندی نشوند. اگر چه این امور فراتر از مرزهای مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، اما به تدریج میتوان به این مناسبات رسید.
آرش شفاعی نیز در این نشست گفت: مجامع ادبی در حال حاضر دچار سکته هستند و بخشی از مشکلات آنها به نهادهای دولتی برمیگردد و دولت آنها را به رسمیت نمیشناسد. به عنوان مثال جشنواره شعر فجر برگزار میشود اما برای انتخاب دبیر و داوران از محفلهای مهم ادبی که تاثیرگذار بودهاند نظرخواهی نمیکند. همچنین جشنوارههای شعر دانشآموزی و دانشجویی در دهه ۷۰ فعال بود و شاعران بسیاری پیرو آنها تربیت شدند اما اکنون هیچ فعالیتی در این حوزه انجام نمیشود. رسانهها نیز امروز در حوزه ادبیات بینفس هستند. «برنامه تلویزیونی سرزمین شعر» نشان داد که شعر امروز ظرفیت برقراری ارتباط با عامه مردم را دارد اما به این ظرفیت توجه نمیشود.
در بودجهبندی برای شعر در مقایسه با سایر هنرها توازن وجود ندارد
میلاد عرفانپور نیز در ادامه این نشست گفت: در کشورِ شعر و به نوعی در مهمترین مهد شعر در منطقه و حتی جهان قرار داریم اما جایگاه شعر در میان سایر هنرها به توازن در خطمشیگذاریها و بودجهبندیها قرار نمیگیرد. اگر تمام بودجهای را که مجموع کل نهادهای فرهنگی به نام شعر اختصاص میدهند در نظر بگیریم، شاید یک سوم هزینه تولید یک فیلم سینمایی معمولی هم نشود و این واقعا مصیبت است. در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جایگاه قابل قبولی برای شعر سراغ نداریم و باید تلاش کنیم تا توازن میان شعر و سایر هنرها به نفع احیاء جایگاه اصلی شعر فراهم شود. تعامل شاعران ایران و جهان، گرامیداشت شاعران پیشکسوت و حمایت از محافل موثر ادبی به شکل هدفمند نیز از دیگر مواردی است که باید پیگیری شود.
جریانهای انحصاری درحال لطمه زدن به شعر هستند
ابراهیم اسماعیلی اراضی نیز در ادامه این نشست بیان کرد: تصور میکنم دکتر صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کسی که موسسات را با یکدیگر ادغام کردند و خانه کتاب و ادبیات تشکیل شد بررسی کنند که آیا اساسا پیوستن ادبیات به مجموعهای که وظایف دیگری دارد که از لحاظ نرمافزاری و سختافزاری از جنس دیگری است، توانسته مثبت باشد یا خیر. به نظر من بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان پیش از ادغام کار خود را خیلی بهتر انجام میداد.
وی اضافه کرد: بخش قابل توجهی از جامعه شعر به دلایل مختلف با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قهر هستند و اگر باور به این وجود داشته باشد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید به تمام ایرانیان خدمات ارائه دهد، سعه صدر بیشتری باید داشته باشد و توجه بیشتری به فضاهایی داشته باشد که سایر ارگانهایی که فعالیت ادبی میکنند آنجاها را پوشش نمیدهند. متاسفانه موازیکاریهای بسیاری انجام میشود و انحصار است که بازیهای موازی ایجاد کرده و شعر در این وضعیت بلاتکلیف است و پایگاه نقد شعر به سختی ادامه فعالیت میدهد؛ پایگاهی که چهرههای بسیاری از استانهای مختلف به جامعه شعر معرفی کرده است.
اسماعیلی اراضی عنوان کرد: در مورد فرصتهایی که پول بیتالمال در آن هزینه میشود، باید بررسی و مقایسه صورت گیرد تا متوجه شویم تصانیف و ترانههایی که با پول بیتالمال در چند سال اخیر تولید شده و کتابهایی که با حمایت چاپ شده است توسط چه کسانی انجام شده و چقدر عدالت در آن وجود داشته است. به نظر من اساسا جریانهای انحصاری مختلف درحال لطمه زدن هستند و با مشورت گرفتن از کسانی که کمتر دنبال فرصتهای شخصی هستند باید شرایط تغییر کند.
امید مهدینژاد نیز در ادامه این نشست گفت: بیش از آنکه بحران شعر داشته باشیم، بحران مخاطب داریم و تصور میکنم شعر بیش از آنکه بودجه نیاز داشته باشد، به رایزنی بین دستگاهی نیاز دارد تا اتفاقات بهتری رقم بخورد.
توجه به ادبیات اقوام مانع سوء استفاده تجزیهطلبان میشود
زهیر توکلی نیز در این نشست بیان کرد: توجه به ادبیات اقوام اهمیت بسیاری دارد و باید به آن پرداخت. نگاهی امنیتی وجود دارد که اگر به شعر اقوام توجه شود احتمال دارد تجزیهطلبان از آن سوءاستفاده کنند، و چون به آن نمیپردازیم تجزیهطلبان سوءاستفاده میکنند.
علیمحمد مودب نیز در ادامه گفت: بیش از اعتبارات، شناخت صحیح است که قدرت میآفریند. برنامه سرزمین شعر با بودجه کمی تولید شد اما جایگاه خوبی پیدا کرد. این مهم است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مرکزی داشته باشد که با همافزایی ایدهها را پیش ببرد و اگر شناخت وجود داشته باشد و ایدهها اولیتبندی شود، کارهای بسیاری میتوان انجام داد.
ناصر فیض، حمیدرضا شکارسری، سید اکبر میرجعفری، عبدالرحیم سعیدی راد، لیلا کردبچه، شاه منصور شاهمیرزا از تاجیکستان، صادق رحمانی، امیرعلی سلیمانی، حسین دهلوی، مریم جلالی و محمود اکرامیفر از جمله دیگر شاعران حاضر در این نشست بودند.